Boude bewoordingen

heel in de stijl van Van den Berg. Zijn boek is, met andere woorden, geen
psychologie zonder psycholoog. Linschoten is wel degelijk aanwezig, minder
nadrukkelijk dan Van den Berg misschien, maar toch – zeker wanneer
hij op p. 223 een bondige beschrijving geeft van een gemeenschappelijk
toilet in een interneringskamp.
De breuk met de fenomenologie bepaalt niettemin de stemming van het
boek. Wie Idolen leest bemerkt spoedig het euforische gevoel van bevrijding
dat zich van de auteur meester moet hebben gemaakt toen hij de fenomenologie
van Buytendijk en Van den Berg vaarwel zei. Dit afscheid moet
een enorme opluchting hebben betekend. Linschoten kon nu (net als Van
den Berg in 1956) opnieuw beginnen. Zijn vroege dood maakte dit onmogelijk.
In een gesprek dat ik met hem had noemde Van den Berg Idolen een
agressief boek. Hij moet het dan ook een aantal keren ontgelden. Hij is Linschotens
favoriete doelwit. Met name bekritiseert Linschoten Van den
Bergs commentaar op het Kinsey-rapport over seksueel gedrag bij de human
male en de human female dat Van den Berg ‘schaamteloos en onnozel tegelijk’
had genoemd. Schaamteloos omdat het voorbij ging aan de betekenis
van seksualiteit, onnozel omdat de auteur geloofde dat mensen en dieren in
hun seksuele gedrag vergelijkbaar zijn en over seksualiteit schrijft alsof het
een onderwerp is waarmee niemand van zijn lezers ooit kennis maakte
(‘wetenschappelijk stuporisme’). Dat wil zeggen, Kinsey beschrijft seksualiteit
van buitenaf, zonder de lezer op eigen ervaringen en interpretaties aan
te spreken. Wat Kinsey zich evenmin realiseert, aldus Van den Berg, is dat
een wetenschappelijke beschrijving van seksualiteit spoedig zelf als norm gaat
functioneren. De mens is immers niet zomaar een object, maar zal zijn gedrag
op grond van Kinsey’s beschrijvingen herzien. De mens antwoordt, in
woord en daad, op wat er over hem geschreven wordt. Volgens Linschoten
echter is dit een misverstand. De wetenschap speelt geen gedragsnormerende
rol. Iedere lezer zal het rapport in overeenstemming met zijn eigen normen
en waarden interpreteren, maar die interpretaties maken geen deel uit
van de wetenschappelijke methode. Wetenschap is a-moreel. Linschoten
vervolgt: ‘Nu wil ik het misverstand voorkomen dat het voorafgaande een
persoonlijke aanval op J.H. van den Berg inhoudt. Aangevallen wordt een
stellingname...’ (p. 81). Een stellingname die hij zelf nog in Persoon en wereld
innam toen hij schreef dat Kinsey het persoon-zijn van de mens miskent en
diens ‘geroepenheid door God tot een zondagse illusie maakt’ (p. 81). De
psychologie, zo luidt nu Linschotens commentaar, heeft daar geen boodschap
aan. Ook Idolen van de psycholoog is volgens Linschoten geen antwoord,
geen handeling in het kader van een dialoog. De naam Van den Berg verwijst
niet naar een concreet individu dat sympathie of agressie oproept, maar
‘naar een verzameling teksten in de literatuurlijst aan het einde van dit
boek’ (p. 82).
149