Boude bewoordingen

len te registreren. Dat is een belangrijke methodologische waarschuwing.
We moeten ons (voor zover mogelijk) bewust zijn van onze eigen inbreng
en activiteit als onderzoeker. Van den Berg is een auteur die in de regel
nadrukkelijk aanwezig is in zijn beschrijvingen en interpretaties van afbeeldingen,
tekstpassages en situaties. Volgens Linschoten betekent dit dat
we zijn teksten niet moeten opvatten als beschrijvingen van het object,
maar als registraties van het eigen visuele gedrag van de onderzoeker. Van
den Berg is als het ware een proefpersoon die zijn eigen respons op bepaalde
stimuli beschrijft. Linschoten meent dat de onderzoeker zichzelf zoveel
mogelijk zou moeten elimineren. Zijn ideaal is zoals gezegd een psychologie
zonder psycholoog. Van den Berg acht dit niet alleen onmogelijk, maar
ook onwenselijk. Onze inzichten en intenties bepalen immers wat wij
zien. Zien is altijd theorie-geladen. Inzicht gaat aan empirisch zien vooraf.
Experimenten kunnen basale inzichten slechts verduidelijken of bevestigen,
ze kunnen geen nieuwe inzichten opleveren. De zichzelf (letterlijk)
wegcijferende empirische godsdienstpsycholoog herhaalt slechts de subjectieve,
unieke ervaring van Schleiermacher die het beginmoment van deze
onderzoekstraditie vormt. Schleiermacher blijft in dit type onderzoek aanwezig,
als ‘instaurateur d’une discursivité’ (Foucault 1995) en drukt er zijn
stempel op.
In één opzicht zijn Van den Berg en Linschoten het met elkaar eens. Van
den Berg beschouwt het behaviourisme niet enkel als een wetenschappelijke,
maar vooral ook als een politieke beweging. De behaviourist wil bewijzen
dat alle mensen gelijk en in gelijke mate modificeerbaar zijn, aldus Van
den Berg. Verschillen zijn het gevolg van conditionering, niet van capacity.
Dit wordt onderstreept door Skinners fantasieën over een door behavioural
technology gemanipuleerde mensheid. Ook Linschoten beaamt dat de experimentele
psychologie er in feite op uit is de werkelijkheid onder controle
te krijgen: ‘Experimenteel psychologen ... zijn de socialisten van het gedrag.
Zij geloven in geleid gedrag, in gedragsplanning van de wieg tot het
graf’ (p. 233). Een keuze voor de empirische psychologie houdt derhalve
ook een politieke keuze in. Dat wordt door Linschoten nog eens onderstreept
wanneer hij het conservatisme van Van den Berg afwijst en afgeeft
op de ‘populaire’ gedachte dat wij in een tijd vol neurotiserende factoren
leven, ‘verloren in een eenzame massa, bevangen door angst voor vrijheid,
in de gecompliceerde sloppen van een vertechniseerde samenleving, overgeleverd
aan moderne demonen: verkeer, productie, consumptie, politiek,
grote en kleinere machten, een duister en onoverzichtelijk geheel van verwarring’
(p. 202) – opnieuw een voorbeeld van Linschotens ‘stille polemiek’
met Van den Berg.
151