Boude bewoordingen

presenteert zijn niet-euclidische inzichten in februari 1870 – op 18 juni is
het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid een feit. Het derde mariologische
dogma, de lichamelijke tenhemelopneming, valt in het jaar van het
eerste astronautencongres (1950). Van den Berg lijkt de feiten aan te passen
aan zijn verwachtingen. Als ‘passend feit’ bij het dogma van de onfeilbaarheid
wijst hij een voordracht van Klein aan, die in 1870 wordt uitgesproken,
maar pas in 1871 wordt gepubliceerd. Had hij voor het jaar van publicatie
gekozen, dan zou de gelijktijdigheid minder exact zijn geweest. Voor
het dogma van de Mariatenhemelopneming valt de eerste ruimtereis te laat.
Het eerste astronautencongres functioneert derhalve als Ersatz. De selectie
van metabletische feiten komt niet onafhankelijk van de verwachtingen tot
stand. De synchroniciteit bepaalt wat als ‘passend feit’ wordt aangewezen,
welk feit als metabletisch significant wordt beschouwd.
§ 7 Een onmogelijk einde
De conclusie van Metabletica van de materie luidt dat abstracte meetkunde
niet los staat van het dagelijkse menselijke bestaan. In 1740 wordt de wereld
homogeen, zij verliest hoogte. Dit komt niet alleen in de architectuur,
maar ook in de godsdienstpsychologie van Schleiermacher tot uitdrukking.
De dimensie verticaliteit raakt in verval. Om de betekenis van metabletisch
significante initiatieven in de jaren 1905 en 1906 te verhelderen neemt Van
den Berg zijn toevlucht tot het schilderij De pilaarheilige van Willink. In dit
kunstwerk is de niet-euclidische meetkunde van Klein werkzaam, aldus
Van den Berg. De verandering de zich in de wiskunde voltrok, werd door
Willink in de sfeer van het esthetische geïntroduceerd en heeft zich sindsdien
ook in het alledaagse bestaan, in menselijke relaties genesteld. In een
niet-euclidische ruimte bereiken therapeut en patiënt elkaar niet meer. Nu
het einde van de studie in zicht komt, is sprake van een verandering van
toon. Alsof hij twijfel en ongeduld wil compenseren, wordt zijn stijl
geëxalteerd, emfatisch. Dit is bij Van den Berg een aankondiging van het
feit dat het einde nadert. Het boek komt – letterlijk – aan zijn einde.
Schrijver – en lezer – zijn vermoeid. De auteur probeert een wending ten
goede af te dwingen. De meetkunde moet betekenis hebben voor het dagelijks
leven, moet verband houden met het patroon van leven in een bepaalde
tijd. Ook de wiskundige denkt en schrijft op een bepaald tijdstip in de
menselijke geschiedenis. De conclusie wordt herhaaldelijk aangekondigd,
maar dan toch weer uitgesteld. De ontknoping stelt teleur. Zij is absent: ‘Ik
vraag de lezer de gedachtegang van Klein nog eens te voltrekken...’ (p.
424). De auteur toont ons nogmaals het schilderij van Willink. Men herkent
in dit schilderij ‘gemakkelijk’ de projectieve meetkunde van Klein,
250