Boude bewoordingen

Hoofdstuk 5
Staaltijd
§ 1 De spinale mens
In het vroege metabletische onderzoek van Van den Berg ligt de nadruk
op het beginsel van veranderlijkheid. Hij onderzoekt het optreden van
plotselinge veranderingen in de betreffende objectwetenschap. Later eist
het beginsel van gelijktijdigheid steeds meer aandacht op. In het Tweede
Deel van Het menselijk lichaam bespreekt Van den Berg (1961) niet alleen de
ontdekking van de reflex, maar ook de opkomst van stromingen zoals de
fenomenologie en het impressionisme als synchrone gebeurtenissen. Het
beginsel van gelijktijdigheid hangt samen met de fenomenologische wens
de subject-objectscheiding te overstijgen. De gedocumenteerde historische
omwentelingen betreffen niet alleen het subject, maar evenzeer het
object zelf. Veranderingen aan de subjectzijde (zoals de opkomst van een
nieuwe manier van zien) en veranderingen aan de objectzijde (zoals de
opkomst van een nieuwe lichamelijkheid of een nieuwe ruimtelijkheid)
vormen aspecten van één en dezelfde gebeurtenis. Het is niet mogelijk een
nieuwe manier van zien te introduceren, te ‘propageren’, aldus Van den
Berg (p. 171), wanneer dit niet beantwoordt aan een verandering in de
werkelijkheid zelf, in de materialiteit van de dingen of van het menselijk
lichaam. De nieuwe zienswijze van het subject correspondeert met een
nieuwe zijnswijze van de dingen. Omgekeerd nodigt de opkomst van een
nieuwe materialiteit, van een nieuwe lichamelijkheid uit tot een nieuwe
manier van zien. Deze veranderingen bekrachtigen en stimuleren elkaar,
zonder dat we kunnen zeggen dat de ene verandering de oorzaak of het gevolg
is van de andere. Van den Berg is ervan overtuigd dat alle gelijktijdige
gebeurtenissen in beginsel samenhangen. Ze vormen een Gesamtbild, een
Verweisungszusammenhang. Om de betekenis van een bepaalde gebeurtenis
(zoals de ontdekking van de reflex) te begrijpen moeten we een beroep
doen op zoveel mogelijk gelijktijdige gebeurtenissen. Metabletisch onderzoek
is in principe altijd onaf. Er kunnen nieuwe feiten in het onderzoek
157