Boude bewoordingen

een unieke verzameling materiaal over de geschiedenis van de geneeskunde
herbergt. Deze bibliotheek wordt voor Foucault wat de Athenaeum-bibliotheek
te Deventer en de kloosterbibliotheek te Alverna voor Van den Berg
zijn geweest toen hij aan zijn tweedelige geschiedenis van de geneeskunde
en van het menselijke lichaam werkte. Foucault schrijft er zijn Geschiedenis
van de waanzin (1961/1972), maar de reacties op dit boek stellen hem teleur.
Het is een academisch werk, gewijd aan een epistemologische vraagstelling,
waarmee in feite de universitaire traditie van Bachelard en Canguilhem
wordt voortgezet. Het grote publiek weet hij er (nog) niet mee te bereiken.
Pas later, dat wil zeggen na 1968, wordt het boek door maatschappelijke bewegingen
geannexeerd en van een politieke lading voorzien. Na zijn terugkeer
uit Uppsala gaat hij weer college geven over psychoanalyse, Rorschachtest
en waarnemingspsychologie. Intussen werkt hij aan De geboorte van de kliniek
(1963) en De woorden en de dingen (1966). Laatstgenoemde boek wordt (volkomen
onverwacht) een eclatant succes. Het is voor Foucault wat Metabletica
(1956) voor Van den Berg was – een boek dat de auteur rond zijn veertigste
levensjaar schrijft, dat door vakgenoten als radicaal vernieuwend wordt ervaren
en waarmee hij een omvangrijk en eigen publiek weet te bereiken.
Zoals Van den Berg het tweede deel van Het menselijk lichaam uit 1961
opent met een analyse van een schilderij van Brueghel, zo begint Foucault
zijn boek met een analyse van een schilderij van Velazquez. Er worden
meer dan honderdduizend exemplaren van verkocht (oplagecijfers die vergelijkbaar
zijn met die van Van den Bergs Metabletica, waarvan ruim 80.000
exemplaren over de toonbank gingen). Foucault is een auteur.
§ 3 Geschiedenis van de waanzin
Het ligt voor de hand de ‘vergelijkende anatomie’ tussen Van den Berg en
Foucault te laten beginnen bij de psychiatrie. Van den Bergs meest psychiatrische
boek, namelijk Kleine psychiatrie uit 1966, is echter ook meteen
zijn minst metabletische, zijn minst fenomenologische publicatie. Hij was,
zo lijkt het, teveel psychiater om zijn eigen vakgebied aan een filosofischfenomenologische
behandeling te onderwerpen. Hij kiest in dit boek niet
voor een historische, maar voor een traditionele, dat wil zeggen classificerende
benadering. Psychiatrische ziektebeelden – schizofrenie, epilepsie,
manisch-depressieve psychose, toxicomanie, catatonie, oligofrenie, enzovoort
– worden één voor één besproken, geheel in de traditie van het psychiatrische
handboek. Historische verwijzingen betreffen uitsluitend prominente
psychiaters: Kraepelin, Bleuler, Esquirol. Geïnteresseerde lezers
worden doorverwezen naar standaardboeken van Ey, Henderson en Gillespie.
De psychiatrische patiënt is in dit boek maximaal patiënt, maximaal
295