Boude bewoordingen

ter hoog, wat horizontaal niet veel is. Honderd meter is niet veel, maar
wel wanneer we vanaf de Domtoren naar beneden kijken. Ook nu kennen
we de verklaring: de zwaartekracht. Om de Domtoren te beklimmen
moeten we de zwaartekracht overwinnen, wat niet het geval is wanneer
we ons over een plat vlak bewegen. Zou de Domtoren omvallen dan
zouden de stenen – letterlijk – krimpen. Verticaliteit maakt voorwerpen
langer. Om het verschil tussen verticaliteit en horizontaliteit ongedaan te
maken, moeten wij onszelf laten verdwijnen, door op een meetinstrument
te vertrouwen in plaats van op onze blik, de directe aanschouwelijkheid der
dingen. Meten wil zeggen: afstanden horizontaal maken. Op een bouwtekening
verdwijnt de verticaliteit. Ook tijd is subjectafhankelijk. Minuten,
uren of dagen kunnen lang of kort duren, afhankelijk van onze stemming,
de context waarin wij ons bevinden. Door een klok te raadplegen, schakelen
wij onszelf als meetinstrument uit. Wij blijken onbetrouwbaar als meetinstrument.
Van den Berg, de fenomenoloog, weigert de ‘subjectieve’ gewaarwording
van de dingen als ‘schijn’ te betitelen. De concrete gewaarwording
met het blote oog is niet deficiënt, wel anders. Zonder meetinstrumenten
zien we de dingen op menselijke schaal. Een toren van honderd meter is
hoog. Door onze stemming kan de kleur van een landschap veranderen.
Dat is meer dan louter gezichtsbedrog. We leven in twee werelden: de
wereld van de concrete alledaagse ervaring (de eerste structuur) en de wereld
van de wetenschap, de objectiviteit (de tweede structuur). De eerste
structuur betreft de dingen zoals ze in de directe, concrete waarneming
voor ons verschijnen, zoals een landschap met een bepaalde gestalte, geur,
kleur, compactheid, een bepaalde Gesamtstil. De tweede structuur betreft
de door de wetenschap met behulp van meetinstrumenten geconstitueerde
objectiviteit. Zonder de geldigheid van de tweede structuur te loochenen,
wenst Van den Berg het geloof in de realiteit van de eerste structuur niet
op te geven. Hoewel we al eeuwenlang weten dat de aarde om de zon
draait, doen we nog dagelijks de ervaring op dat de zon opkomt. We bewonen
geen geometrische sferoïde, maar een aarde.
De fenomenoloog legt het primaat bij de directe, concrete ervaring.
Evenals Husserl wijst Van den Berg er echter op dat, op een bepaald ogenblik
in de geschiedenis, een omkering optrad. De meetkunde ontstond uit
de praktische behoefte van practici aan meer precisie, vond haar oorsprong
in de concrete ervaringen en praktijken van actieve individuen, begon als
praktische meetkunde. De zuivere meetkunde heeft zich echter van deze
praktische interesse losgemaakt. Het menselijke perspectief, de menselijke
maat werd teruggedrongen. De werkelijkheid bepaalde nu niet langer de
aard van de meetkunde maar omgekeerd, men ging de geometrische methode
ernstiger nemen dan de concrete waarneembare wereld, ging de inge-
93