Boude bewoordingen

dus Van den Berg, zoals ontregeling, ontreddering en neurosen. In de hedendaagse
ruimte, die van de kerk in fabriekshalstijl, bestaat de verticaliteit
niet langer.
De geschiedenis is een geschiedenis van ontgeestelijking, homogenisering
en sterilisering van de wereld, aldus Van den Berg. Met name de periode
1740-1900 is een ‘naargeestig tijdvak’. Waar loopt het op uit? Op
totale verduistering? Of zal een wending intreden? Hij schrijft: ‘De toekomst
zal tonen waar het met ons heengaat. Er is genoeg om zich zorgen te
maken. Er is aanmerkelijk meer, om het beste van te verwachten...’ (p.
361). Nu het einde in zicht is, verandert Metabletica van de materie van toon.
De geduldige, systematische bespreking van metabletische feiten maakt
plaats voor een geëxalteerde, emfatische toon. Het lijkt alsof de auteur zijn
studie met alle geweld wil beëindigen, maar dan realiseert hij zich dat hij
iets vergeten is, een belangrijk synchronisme, dat in geen enkele studie
mag ontbreken. Wat gebeurde er, in genoemde jaartallen, met ‘de vrouw’?
§ 6 Hoofse liefde en mariologie
Vertrekpunt voor Van den Bergs beschouwing over liefde en geslachtelijkheid
vormt de vrouwenmode. Zoals hij eerder de aandacht vestigde op crinoline
en décolleté, zo wijst hij nu op het tevoorschijn treden, in afbeeldingen
van vrouwen, kort na het metabletische jaar 1000, van de taille. De
taille verschijnt plotseling en met nadruk, aldus Van den Berg. Vóór 1000
heeft de vrouw, voor zover zij al wordt uitgebeeld, geen taille. Het verschijnen
van een naar binnen gebogen lijn tussen borstkas en heupen hangt
samen met de opkomst van de Westerse liefde. Taille en wiskunde maken
gelijktijdig, omstreeks het jaar 1000, hun debuut. Het metabletische jaar
1130 markeert een intensivering van de liefde. Dan komt de Hoofse Liefde
op, een stijl van liefhebben die het wachten, het dienen cultiveert en het
object van liefde idealiseert. Het is liefde op afstand (p. 365), de wereldse
pendant van de gotische bruidsmystiek. De Hoofse Liefde voert net zo min
tot geslachtelijkheid als de Hooglied-commentaren van Sint Bernardus.
Zij introduceert de voorhoofdskus. Hoofse liefde en gotiek zijn nauw met
elkaar verbonden. Wanneer gotiek plaats maakt voor Renaissance, maakt
Hoofse Liefde plaats voor de misogynie van Thomas à Kempis. Zijn afwijzing
van de vrouw wordt niet door iedereen gedeeld. Rond 1429 schildert
Fouquet een Madonna, in werkelijkheid een portret van Agnes Sorel, maîtresse
van de Franse koning. Veel huid is zichtbaar. De borsten zijn provocerend
aanwezig boven een hoog, extreem smal middel. Maria als courtisane.
De verwereldlijking van Maria maakt duidelijk wat het verband is
tussen Thomas à Kempis en Fouquet, aldus Van den Berg. Het is deze
247