Boude bewoordingen

chisme, dat zich uitstrekt van de Franse Revolutie tot en met de Baader-
Meinhof Gruppe. Zijn lezers lijken (in meerderheid) niet van zins hem in
deze wending naar rechts te volgen. Raakte hij in 1956 academisch in een
isolement, nu verliest hij ook de waardering van het anonieme lezerspubliek
dat zich op dat moment en masse tot een links of zelfs marxistisch gedachtegoed
bekent en nog maar weinig sympathie kan koesteren voor een conservatieve,
elitaire auteur als Van den Berg. Dat neemt niet weg dat de conferentie
die te Leusden werd belegd om het vermaledijde boek te presenteren,
een groot aantal bezoekers trok. David Bos (1996) wijst erop dat recente studies
over de Nederlandse fenomenologie, zoals Dehue (1990) en Weijers
(1991), veel aandacht schenken aan Rümke, Buytendijk en anderen, maar
haastig voorbij gaan aan Van den Berg. Toen het Franse denken en vogue
raakte in Nederland, aldus Bos, had Van den Berg zich al met zijn reactionaire
maatschappijkritiek onmogelijk gemaakt. Wordt het geen tijd voor een
intellectuele rehabilitatie? Bos vindt van niet. Daarvoor tonen Van den Bergs
publicaties te weinig respect voor zowel het onderzoek als de levensstijl van
anderen, meent hij. Boeken als Hooligans zijn grievend, en meer recente
publicaties zijn nog altijd autoritair en belerend, aldus Bos. Het lijkt alsof
Van den Berg uit alle macht wilde voorkomen dat hij tot een stroming,
school of tijdperk gerekend zou worden. Hij wilde nergens bij horen en
‘er staat niemand te trappelen om hem als geestelijk vader op te eisen’.
Driemaal veroorzaakte de auteur Van den Berg een schandaal. Eerst
met Metabletica, een boek dat maar weinig respect toonde voor het ‘methodendogmatisme’
(Linschoten 1964) van de academische wetenschapsbeoefening.
Vervolgens met Medische macht en medische ethiek, waarin voor het
eerst onomwonden het recht op levensbeëindiging werd bepleit. Het derde
schandaal betrof Hooligans en het daarop volgende boekje Pest syphilis
aids, dat aanvankelijk als een hoofdstuk van Hooligans was bedoeld (en volgens
de auteur ook als zodanig moet worden gelezen), maar dermate tegen
de keer was dat de uitgever het in eerste instantie niet wilde publiceren. In
beide geschriften ageerde Van den Berg onder meer tegen ontwikkelingssamenwerking.
Na zijn emeritaat, dat wil zeggen na zijn afscheid van de
universiteit, keert Van den Berg terug naar de grote liefde van zijn jeugd –
de natuur. In 1984 verschijnt zijn studie over Darwin. Ook in de jaren negentig
blijft hij – inmiddels een tachtiger – publiceren. Naast de klassiekmetabletische
studie Metabletica van God (1995) verscheen een bundeling
van voordrachten getiteld Geen toeval (1996) en sindsdien publiceert hij
korte teksten: Twee wetten (1999), Hoe vertel ik het mijn nichtjes en neefjes
(2000) en De kop van de bromvlieg (2001). Het verbeten, bij vlagen provocerende
taalgebruik van zijn maatschappijkritische studies heeft plaatsgemaakt
voor een bezonken, serene stijl. Samenvattend kunnen we in de intellectuele
biografie van Van den Berg vier fasen onderscheiden:
25