Boude bewoordingen

Bérulle geven zich over aan een zoetelijke, liefdevolle devotie tot het Heilig
Hart, aldus Van den Berg. In 1615 ruilt Suzanne de Pommélie haar hart
voor dat van Jezus. In 1616 ontvangt Marina de Escobar van Jezus een gouden
sleutel, passend op het Heilig Hart, om er het mysterie van de drieëenheid
te aanschouwen. Kortom, het hart vraagt zeer nadrukkelijk om aandacht.
Hetzelfde thema wordt tot vervelens toe herhaald.
In de dertiende eeuw mijmerde Bernard van Clairvaux al over de lans die
het hart verwondde waarin hij wenste te wonen. In de tweede helft van de
vijftiende eeuw maakt het hart zijn opwachting in het kaartspel. Het gewonde
hart van Jezus wordt een populair embleem. Rond 1525 verschijnt een
boek getiteld L’exercise du coeur crucifé, een kwart eeuw later gevolgd door het
eerste geschrift dat geheel handelt over het Heilig Hart. In 1571 volgt het
religieuze emblemenboek van Georgette de Montenay, dat twaalf harten
bevat en vervolgens verschijnen er steeds meer religieuze afbeeldingen met
harten, zoals het boekwerk Prosopographia uit 1579. Harten, harten en nog
eens harten, aldus Van den Berg. De Societas Jesu reageert aanvankelijk terughoudend,
maar dat verandert. Hun embleem bevat in eerste instantie slechts
de letters IHS, maar in 1584 verschijnt een hart in het monogram – dat er
eerst niet was en dus met nadruk verschijnt, in weerwil van een afwijzend
voorschrift van Ignatius (p. 86). Vesalius’ boek verschijnt in een tijd die
plezier beleeft aan het afbeelden van harten. In de jaren rond de publicatie
van Harvey’s exercitatio verschijnen zoveel harten dat een volledige opsomming
vele bladzijden zou omvatten: een enorme verzameling van elkaar
verdringende harten. Boeken vol harten. Kopieën en heruitgaven zijn niet
te tellen. In 1629 verschijnt Schola Cordis van Benedictus van Haften waarin
het wemelt van (Galenische) harten. De lotgevallen van de goddelijke
liefde en de menselijke ziel spelen zich af in en rond het hart. En juist op
dat moment ontdekt Harvey dat het hart een motor is.
Garde du Coeur is de titel van een (vooral door jezuïeten beoefend) genre
dat oproept tot nauwlettende aandacht voor het hart. Het grillige hart is
niet geneigd zichzelf te kennen en moet worden bewaakt door een vriendelijk
Über-Ich, aldus Van den Berg. Deze literatuur bepleit een permanente,
milde aandacht, met oog voor de kleinste details, de kleinste onregelmatigheden,
les plus petits mouvements déréglés. Niet al te nadrukkelijk –
quiëtistisch. Ook de Precieuzen zijn geheel in beslag zijn genomen door
de dingen van het hart en omringen het met een nimmer verflauwende
belangstelling. En er is de logique du coeur van Pascal: het hart als het orgaan
van de esprit de finesse. In 1666 verschijnt een meer dan 500 bladzijden tellend
Gheestelyck Kaartspel met Herten Troef – geestelijke overpeinzingen bij
prentjes van het hart. Voor de moderne lezer is dit alles een affront, aldus
Van den Berg. In 1637 wordt een non in een visioen door Christus om
haar hart gevraagd, zij geeft het hem, hij laat haar het zijne zien.
113