Boude bewoordingen

ervaring inspireren. De distantie en vervreemding die sindsdien tussen wetenschap
en alledaagse ervaring is ontstaan, aldus Van den Berg, is het resultaat
van systematische en doelbewuste verwijdering. De wetenschap vaardigde
een stilistisch verbod uit. Het was wetenschappers niet langer geoorloofd uiting
te geven aan gevoelens van verbazing en verwondering. Uitroeptekens
dienden uit wetenschappelijke teksten te verdwijnen. De wetenschappelijke
tekst verzakelijkte. Deze stilistische verzakelijking was een mogelijkheidsvoorwaarde
voor wetenschappelijkheid. Emoties hinderden wetenschappelijke
observaties. De nieuwe wetenschap is gevoelsarm, om niet te zeggen
emotieloos. Wetenschappelijk zien is emotieloos zien. Wetenschappelijk beschrijven
en verklaren vereist het uitschakelen van emoties. Réaumurs beschrijving
van de bromvlieg bevat geen enkele uitroep van verbazing meer,
zelfs niet wanneer de wonderbaarlijke, verbazingwekkende voorhoofdblaas
ter sprake komt. Zelfs dan volhardt de tekst in haar constaterende en verklarende
stijl. De kortstondige verbazing wordt onderdrukt nog voordat hij goed
en wel is uitgesproken. Voor de hedendaagse wetenschapper is dat een vanzelfsprekendheid,
aldus Van den Berg, maar dat was nog niet het geval toen
Réaumur tussen 1737 en 1748 zijn insectenstudies deed verschijnen. Hij had
dan ook maar liefst zeventig pagina’s nodig om de door hem gepropageerde
afwijzing van emotionaliteit te legitimeren. Tegenwoordig is dat niet meer
nodig. Réaumur wilde de onderzoeker uitschakelen, een einde maken aan
diens aanwezigheid en betrokkenheid. De mens was een storende factor. De
natuur moest ontmenselijkt worden. De factor onderzoeker, de factor mens,
moest worden uitgeschakeld. Voor tijdgenoten van Réaumur was de urgentie
van deze maatregel nog verre van evident.
De kop van de bromvlieg is niet anti-wetenschappelijk, niet anti-Réaumur.
Van den Berg wijst naar publicaties van romantici zoals Michelet om
te laten zien wat er zoal kan misgaan wanneer Réaumurs methodologische
en epistemologische voorzorgsmaatregelen veronachtzaamd worden. De
overgevoeligheid van de auteur ondermijnt dan het vermogen om te zien.
Wie Michelet en andere romantici leest, krijgt respect voor de koelbloedigheid
van Réaumur en diens medestanders, aldus Van den Berg. Het
boek van Michelet wemelt van de fouten. We zouden Van den Berg verkeerd
begrijpen wanneer we zijn boeken lezen als een aanval op de wetenschappelijke
biologie. Van den Bergs sympathie geldt pioniers zoals Redi
en Réaumur, en niet Schwärmer zoals Michelet. Van den Berg beschrijft
wat er gebeurt wanneer wetenschappers besluiten hun affecten systematisch
het zwijgen op te leggen. Vanaf dat moment laten zij de natuur op een
bepaalde wijze zien. Lezen we daarentegen een gedicht van Gorter of Kloos,
dan worden we met een heel andere natuur geconfronteerd. Wat de fenomenoloog
Van den Berg echter bestrijdt is dat we in het ene geval met een
‘objectief’, in het tweede geval met een ‘subjectief’ beeld van de natuur
211