Boude bewoordingen

wereld zich terugtrekt, kan zó naast vroege fenomenologische publicaties
van Van den Berg worden gelegd op grond van stijl, opbouw en bronnenmateriaal.
Zinsbouw, spelling en woordkeus ademen de sfeer van kalmte
en gelatenheid die kenmerkend was voor die tijd en voor dat genre. Wie
een psychologisch handboek raadpleegt omdat hij problemen heeft met
inslapen, aldus Linschoten (1952), zal tot zijn verbazing ontdekken dat dit
zo alledaagse fenomeen daarin niet behandeld wordt. ‘Waarom wordt aan
een zo belangrijk onderwerp als het iedere avond terugkerende – of uitblijvende
– inslapen zo weinig aandacht besteed?’ (1951, p. 208). Een typisch
fenomenologische vraag. Fenomenologie, aldus Linschoten, richt
zich op de explicatie van de intentionele relatie tussen persoon en wereld
(p. 210). Zij wil een gesprek aangaan met het fenomeen om het in zijn
wezensstuctuur te doorzien. De experimenteel-psychologische literatuur
biedt daartoe weinig aanknopingspunten omdat zij het fenomeen van meet
af aan ‘vervalst’ door zich uitsluitend te richten op de innerlijke, slechts via
introspectie toegankelijke gebeurtenissen. Ze verzuimt het inslapen te begrijpen
als een relatie tussen persoon en wereld. Niet zozeer het subject,
schrijft Linschoten, maar de wereld zelf slaapt in. Hij beroept zich op literaire
bronnen en filosofen (Husserl, Sartre, Bachelard). Inslapen betekent
niet dat wij geen prikkels meer ontvangen. De wereld zelf verstilt en verduistert.
Inslapen is een act van overgave. Een rest aan interesse in de wereld
blijft niettemin altijd bestaan. De wereld wordt zeldzaam stil, maar
deze stilte is niet het ontbreken van geluid, het is een positief fenomeen.
Wij stellen ons wat dat aangaat ‘op het standpunt van Van den Berg’,
schrijft Linschoten (p. 216). Samen met Van den Berg bezorgt hij in 1953
de bundel Persoon en wereld die eerder werd besproken.
In 1959 verschijnt zijn belangrijkste fenomenologische publicatie, opgedragen
aan ‘mijn leermeester prof. dr. F.J.J. Buytendijk’, getiteld Op weg
naar een fenomenologische psychologie, waarin hij William James als een fenomenoloog
interpreteert. In feite gebruikt hij dezelfde bronnen als Van den
Berg: Wundt, Locke, Müller, Brentano, Sartre, Husserl, Bergson, Buytendijk,
Merleau-Ponty en anderen. Is psychologie een verklarende (fysiologische)
of een beschrijvende (fenomenologische) wetenschap? In theorie
verdedigt James het eerste standpunt, aldus Linschoten, maar de facto, dat
wil zeggen als auteur, beoefent hij de psychologie als een beschrijvende
wetenschap, als een ‘impliciete’ fenomenologie (p. 43). Linschoten bekritiseert
de waarnemingspsychologie van Locke en Wundt door zich op de
alledaagse ervaring te beroepen. De toeschouwer is actief, beweegt, tast
het voorwerp af, met zijn handen en zijn blik. Hij is niet passief. James
streefde methodisch pluralisme na, dat wil zeggen een psychologie die beschrijvende
en verklarende momenten van wetenschap in hun onderlinge
samenhang beschouwde (p. 232).
145