Boude bewoordingen

minstens een biologie waarin de onderzoeker zich zo verdekt mogelijk opstelde.
De wetenschappelijke biologie begint waar wetenschappers zich
distantiëren van alledaagse manieren van kijken naar de werkelijkheid, en
met name van het affect dat in deze manier van kijken werkzaam is: bewondering.
De bewonderende blik laat de natuur verschijnen als iets wonderbaarlijks.
De nieuwe wetenschapper die in de achttiende eeuw ontstaat,
neemt daar afstand van. Hij is minder nadrukkelijk aanwezig in zijn teksten
dan voorheen. Wetenschappelijke literatuur wordt minder breedsprakig en
retorisch, minder literair. Dit betekent niet dat de initiatieven van Réaumur,
Trembley en anderen de strijd tegen het wonderbaarlijke in de biologie
voorgoed zouden hebben beslecht. Meer ‘fenomenologische’ benaderingen,
die rehabilitatie van de affiniteit met het wonderbaarlijke nastreven, doen bij
tijd en wijle opgeld, bijvoorbeeld wanneer fenomenologische biologen proberen
zich een beeld te vormen van de ‘wereld’ van bepaalde insecten, in
plaats van enkel en alleen aandacht te hebben voor hun anatomie of hun gedrag.
In wat voor Umwelt bewegen zich wezens met facetogen en orgaantjes
van Johnson? Wat ervaart een bromvlieg eigenlijk? Dat is een vraag die waarschijnlijk
alleen door fenomenologisch georiënteerde biologen, zoals Von
Uexküll (1934), legitiem en zinvol wordt geacht. De wijze waarop biologen
positie kiezen in deze ‘methodenstijd’, is van grote invloed op de ‘objectiviteit’
die ze in of buiten hun laboratoria tot stand brengen. De fenomenologie
is niet anti-wetenschappelijk, maar benadrukt de mate waarin
de onderzoekers in hun ‘objectiviteit’ aanwezig blijven, de mate waarin zij
daarin (letterlijk en figuurlijk) de hand hebben.
Waar Linschoten abrupt met de fenomenologie breekt, blijft Van den
Berg deze beweging trouw, al krijgt ook in zijn geval de fenomenologie
een nieuw profiel. Dat ook Van den Berg zich verwijdert van de fenomenologie
in traditionele zin, wordt onderstreept door zijn besluit om de
term ‘metabletica’ als speciale aanduiding voor zijn onderzoekspraktijk te
gaan gebruiken. De aandacht gaat voortaan uit naar plotselinge, fundamentele
veranderingen in de geschiedenis van het wetenschappelijke denken,
spreken en kijken, waarvoor zijn leermeester Gaston Bachelard de term
‘epistemologische breuk’ introduceerde. De manier waarop Réaumur tussen
1737 en 1748 over insecten schrijft, verschilt fundamenteel van de manier
waarop Hooke dat in 1665 deed. Wie een passage van Réaumur naast
een passage van Hooke legt, beseft heel snel hoezeer de condities waaronder
wetenschap bedreven werd tussen 1665 en 1740 veranderden. De metabletische
methode, die veel nadruk legt op teksten, jaartallen en synchronismen,
is niet zonder meer fenomenologisch. Epistemolologische breuken
in een bepaald wetenschapsgebied, zoals de biologie, verwijzen naar, en
kunnen verhelderd worden vanuit, min of meer gelijktijdige veranderingen
die zich elders (in de poëzie, de literaire kritiek, de politiek of de
209