Boude bewoordingen

akter van de verandering. Vijftien eeuwen nam men met Galenus genoegen.
Plotseling is het voorbij. Wat waar was, is nu onwaar. De anatomie van Galenus
was de anatomie van het gesloten lichaam, aldus Van den Berg. Het lichaam
bleef het lichaam zoals we dat uit onze alledaagse ervaring al kennen. We hebben
de ervaring dat lucht verkoeling brengt. Voor een dergelijke anatomie is
het niet nodig het lichaam te openen. Het kon gesloten blijven. Wie het hart
opent constateert dat de theorie van het gesloten lichaam niet door een ontleedkundige
inspectie wordt bevestigd. In het hart blijkt zich geen doorgang,
maar juist een opvallende belemmering te bevinden: het tussenschot. De Galenische
arts concludeerde dat dit tussenschot poreus moest zijn. Met andere
woorden, het openen van het lichaam voegde weinig of niets toe aan de theorie.
Het was ook een smerige, weinig verheffende gebeurtenis. De universitaire
anatomie hield dit lichaam bij voorkeur gesloten. Men tekende dingen
die men niet zag. Vesalius aarzelt. Hij ziet geen poriën, maar volhardt in zijn
overtuiging dat ze er toch zijn. Voor de hedendaagse anatomie ligt dat anders.
Zij heeft het lichaam maximaal geopend.
§ 2 De voorgeschiedenis van het begin
Harvey’s fysiologie was geen schepping uit het niets, maar een begin met
een voorgeschiedenis van min of meer mislukte pogingen om te zien. In
de dertiende eeuw doet Willem van Saliceto (1201-1267) in zijn boek Cyrurgia
verslag van het openen van een lichaam, maar hij beschrijft slechts
oppervlakkige ingrepen. Het lichaam wordt geopend, maar minimaal, met
de grootst mogelijke terughoudendheid, aldus Van den Berg. In 1240 vaardigt
Keizer Frederik een verordening uit. Voor uitoefening van de geneeskunde
acht hij kennis van de anatomie vereist. Onduidelijk is of de studenten
daadwerkelijk een lijk moesten opensnijden, of dat ze konden volstaan
met het lezen van Galenus. In 1306 opent Mundinus te Bologna een menselijk
lichaam. Hij publiceert zijn bevindingen in 1316 in het boek Anathomia
– met een h geschreven –, maar zijn verslag valt tegen. Hij heeft nauwelijks
iets gezien, nauwelijks iets kunnen onderscheiden. Zijn inspectie
was kennelijk uiterst vluchtig, ongeoefend, terughoudend. In 1300 is een
pauselijke bul verschenen getiteld De Sepulturis waarin staat dat het verboden
is het menselijk lichaam in stukken te snijden. Deze bul richt zich tegen
begrafenispaktijken van kruisvaarders die bij vooraanstaande gesneuvelden
het hart uit het lichaam sneden om het naar het geboorteland te
transporteren. De bul veroordeelt deze schending van de lichamelijke integriteit,
maar rept met geen woord, geen letter over anatomie, aldus Van den
Berg. Toch schrijft Mundinus dat hij van een bepaalde techniek – het koken
van beenderen – geen gebruik wil maken omdat de bul dit zou verbie-
102