Boude bewoordingen

treffen we eveneens belangrijke metabletische ingrediënten aan, zoals het
schema Harmonie (verleden), Heimwee (heden), Restitutie (toekomst).
Onze tijd vraagt om neurotische symptomen, aldus Van den Berg. De wanhopige
wedloop met de tijd produceert neurotisch gedrag. Ooit leefden
we in een kleine, stabiele wereld, nu in een complexe, onoverzichtelijke
wereld en zijn we de slaven van horloges en agenda’s. We gaan gebukt
onder een chronisch tekort aan tijd. Vriendschap komt nauwelijks nog
voor: ‘Dat in mijn voordracht een heimwee schuilt naar verdwenen levensvormen,
kan ik niet ontkennen. Dit heimwee is er, het lijkt mij bovendien
gerechtvaardigd’ (p. 19). Dit heimwee moet echter niet worden
begrepen als (op het verleden gerichte) nostalgie, maar als een (toekomstgericht)
verlangen naar herstel, met name van ruimtelijke dimensies: afstand,
hoogte en verte. We kunnen niet ingrijpen, we kunnen slechts
wachten op de indices van een verandering ten goede, aldus Van den Berg –
een houding die door Heidegger als gelatenheid wordt aangeduid.
In Kroniek der psychologie ((1953/1973) stelt Van den Berg dat de keuze
voor een fenomenologische benadering geen afwijzing van de experimentele,
positivistische psychologie inhoudt. Veeleer moet het bestaansrecht,
de legitimiteit van beide benaderingen worden aanvaard. Evenals in zijn
vroege metabletische studies kiest hij voor een diachrone (historische) invalshoek.
De term psychologie verschijnt in 1590 voor het eerst in druk.
Waar het de zeventiende eeuw betreft is vooral Pascals onderscheid tussen
esprit de géométrie en esprit de finesse van belang. De achttiende eeuw heeft,
ondanks haar belangstelling voor het gevoelsleven, geen echte psychologie
voortgebracht. Wat ontbrak was een methode. Die werd aan het einde van
de negentiende eeuw door Wilhelm Wundt geïntroduceerd. In 1879
stichtte hij het eerste psychologische laboratorium. Wundt was een wereldvreemd,
solitair individu, aldus Van den Berg, vriendschap en humor
waren hem vreemd. Juist deze man, het exacte tegendeel van een invoelende
fenomenoloog, wordt (met recht) omschreven als ‘the first man who
without reservation is properly called a psychologist’. In 1874 verscheen
van zijn hand de Grundzüge der physiologischen Psychologie, een boek dat vrijwel
niets van de persoonlijkheid van de schrijver verraadt. Zijn psychologie
is een psychologie zonder subject, een Psychologie ohne Seele.
1874 is een metabletisch jaar. De publicatie van Wilhelm Wundt, die een
analyserende, kwantificerende psychologie inaugureert, verschijnt gelijktijdig
met Brentano’s Psychologie vom empirischen Standpunkt, het begin van de
fenomenologie. Zowel Wundt als Brentano willen een nieuw begin maken
met de psychologie en hun publicaties zijn van hetzelfde jaar, maar hun
oriëntaties volstrekt tegengesteld. Wundt voert de psychologie van buiten
naar binnen. Zijn route is die van ding naar fysiologie, aldus Van den Berg.
Brentano daarentegen voert de psychologie van binnen naar buiten. Hij in-
130