Boude bewoordingen

gelijkheidsbeginsel lijkt metabletisch niet legitiem. Zijn beroep op fundamentele
verschillen tussen variëteiten functioneert als een Deus ex machina.
Plotseling blijkt dat ook Van den Berg politiek, dat wil zeggen darwinistisch
(of quasi-darwinistisch) denkt: ‘[W]anneer een volk niet waakzaam is tegen
het binnendringen van minder bekwame, minder toegeruste of verkeerd
toegeruste groepen of volken, zal het minder deugdelijke het meer
toegeruste overweldigen, wegduwen... Zo volstrekt onbiologisch is ons
bestaan niet’ (p. 185). Ook Van den Berg beoefent hier het gepolitiseerde
darwinisme dat hij later in zijn Darwin-studie met klem zal afwijzen. In
Gedane zaken beschouwt hij de mensheid op biologistische wijze, namelijk
als variëteiten, en begrijpt hij de actuele situatie als een variëteitenstrijd.
Ooit verwelkomde Nederland getalenteerde groepen, zoals Portugese joden
en Franse hugenoten, maar nu wordt aan ongetalenteerden massaal
toegang verleend. Ontwikkelingshulp is funest, omdat het afhankelijk en
gemakzuchtig maakt, met als gevolg dat zich in Afrika een catastrofe, een
massa-extinctie voltrekt onder variëteiten die zonder bevoogding niet
kunnen overleven. De stijl van denken en kijken was omstreeks 1900, in
de tijd van Rudyard Kipling, wijd verbreid, maar wordt anno 1977 niet
langer legitiem geacht. Van den Berg onderbreekt zijn metabletische beschouwing
om tegen zijn eigen tijd te agiteren. Hij schept er behagen in
om de taboes van dat moment te schenden, zoekt doelbewust de grenzen
van de tolerantie op. In 1969 was euthanasie een taboe, in 1977 veroorzaakt
Van den Berg een schandaal door een verband te leggen tussen etniciteit
en intelligentie. Hij staat dichter bij Marcuse, bij het provocatieve
radicalisme van zijn tijd dan hij zelf beseft. Hij is, zoals gezegd, Marcuse tot
de macht min een.
Omstreeks 2000 zullen de ‘late gevolgen’ van de omwenteling van 1900
zich openbaren. Van den Berg voorspelt ‘een groot, gewelddadig gebeuren
... een kataklysma, een bloedbad’ (p. 206) dat definitief een einde zal
maken aan de periode 1700-1900, aan het primaat van de politiek, aan
other-directedness en bevolkingsdichtheid, aan gelijkheid en de atoombom.
Een andere wereld, een nieuwe materialiteit, een nieuwe spiritualiteit zullen
ontstaan. Deze positiva zijn alleen mogelijk wanneer eerst een ramp,
een massa-extinctie plaatsvindt. Dit geëxalteerde slotakkoord wordt tamelijk
abrupt onderbroken. Ik moet het antwoord nog uitstellen, schrijft Van den
Berg (p. 208). Kennelijk herinnert hij zich nog net op tijd dat hij de wiskunde
nog had willen bespreken, samen met de muziek, de meest wiskundige
kunstvorm. Pas daarna zal hij een definitieve toekomstverwachting
uitspreken, maar de lezer begint zich al ernstig zorgen te maken over wat
hem nog te wachten staat. Gedane zaken is opgebouwd uit contrasterende
beelden, contrasterende tableaus: Lodewijk xiv versus Victoria i; Victoria i
versus Oscar Wilde. Dergelijke antipoden (metabletische paren) markeren
265