Boude bewoordingen

en lakse arbeiders, uit enthousiaste arbeiders en arbeiders die een werkplaats
eigenlijk niets zei. De intelligente, toegewijde, vlijtige arbeider, aldus
Van den Berg, werd in de regel de mogelijkheid geboden zichzelf te
verbeteren, aan de massa te ontstijgen, zich te bekwamen, zich met zijn
werk te engageren. De bezittende klasse nodigde daartoe uit, in een tijd
waarin de techniek zich spectaculair ontwikkelde. Wie Marx leest krijgt al
snel de indruk dat hij, als trouwe dagelijkse bezoeker van de bibliotheek in
het British Museum, de werkelijke arbeider niet gekend heeft. Hij noemde
hen proletariërs, mensen die niets hebben. De arbeider van Bessemer, de
werkelijke arbeider, beantwoordde daar niet aan. Zoals Marx ze beschrijft,
zo waren de arbeiders niet:
Marx wekt niet de indruk de arbeider in zijn arbeid gadegeslagen te
hebben. Marx hield van studeren, schrijven, dag na dag, jaar na jaar,
op een vaste, veilige stoel in het British Museum ... een eenling, die
weinig om anderen gaf. Een fanatiek kamergeleerde. (p. 142)
Hij was een lezer, een schrijver. Dag na dag maakte hij zijn aantekeningen,
zelden of nooit zette hij voet in een fabriek. Hij citeerde de door hem geraadpleegde
auteurs nauwgezet, maar bezocht nooit fabrieken of woonkazernes
om te zien hoe het er in werkelijkheid toeging, hoe de arbeider, zijn
vrouw en hun kinderen leefden, aldus Van den Berg (p. 223). Hij leerde
enkel de politieke vertegenwoordigers van de arbeidersbeweging kennen.
Hij was in theorieën, niet in mensen, niet in arbeiders geïnteresseerd. Door
de arbeider als onderdrukte proleet te beschrijven, deed hij de werkelijk
bestaande arbeider ernstig onrecht. In werkelijkheid was arbeid in de negentiende
eeuw een indrukwekkend titanenwerk geworden. De stoker en
de machinist werden, wanneer zij op het perron arriveerden, door de omstanders
bewonderd. Niemand zou deze ‘goden van de trein’ met proleten
hebben vergeleken, aldus Van den Berg (p. 147). Ze waren trots op hun
vak, in de ban van het geweldige vervoersmiddel, bezeten van de trein die
zij bedienden. Maar Marx, die deze arbeiders niet kende, bleef halsstarrig
volharden in zijn beschrijving van het fenomeen arbeid in termen van onderdrukking
en strijd. Zelf behoorde hij tot de klasse der bezittenden,
evenals Engels, mede-eigenaar van de firma Ermen en Engels te Manchester.
Marx, aldus Van den Berg, was niet geïnteresseerd in mensen. Hij was
gefascineerd door het ding. Boven het eerste hoofdstuk van de Kritik der politischen
Ökonomie staat het woord Die Ware en boven het eerste hoofdstuk
van Das Kapital, deel I staat hetzelfde woord (p. 143). Het geheimzinnige
ding, dat gestolde arbeidstijd concretiseert en incarneert, dat is Marx’ eigenlijke
object. Het veranderde aanzien van het ding, dat is wat Marx, als
geen ander, gezien heeft. De arbeider daarentegen heeft hij nooit in leven-
175