Boude bewoordingen

egrepen. Het verhaal dat Van den Berg over de psychologie vertelt, volgt
hetzelfde script als zijn beschouwing over de geneeskunde. Aan een verleden,
dat idyllische trekken vertoonde, kwam plotseling een einde. De crisis
die sindsdien is ingetreden vraagt om een grondige bezinning op het
grondbeginsel, het basale postulaat van de wetenschap in kwestie.
Tot voor kort was de psychologie een voorname wetenschap die waardigheid
uitstraalde, aldus Van den Berg (p. 15). Achter zijn werktafel schreef
de psycholoog theoretische betogen in een gewichtige stijl. Zelfs zijn laboratorium
(voor zover daarin was voorzien) ademde de sereniteit van het
studeervertrek. Niemand vroeg hem iets. Niemand stoorde hem. Plotseling
wordt de rust verstoord en is het met de idylle gedaan. De psycholoog
wordt bestookt met praktische vragen die hij moet beantwoorden. Er
wordt van hem verwacht dat hij adviezen uitbrengt en rapporten opstelt
over praktische kwesties, en het benodigde instrumentarium daartoe ontwikkelt.
Deze situatie is zonder precedent en stelt de psycholoog voor ongekende
‘gewetensproblemen’ (p. 19), zoals blijkt uit de oratie van de psycholoog
Kouwer uit 1955 getiteld Gewetensproblemen van de toegepaste
psychologie. Wie of wat verleent de psycholoog het recht, de bevoegdheid,
om over praktische situaties (beroepskeuze, jurisprudentie, opvoeding,
seksualiteit, enzovoort) te oordelen? Op het moment dat de psycholoog
een advies uitbrengt, krijgt dit advies een zekere status, een zekere geldigheid
of respectabiliteit, eenvoudigweg omdat het door een psycholoog
wordt uitgebracht. De psycholoog sticht als het ware waarheid. Kan de psychologie
die nieuwe macht wel aan? Is zij voldoende toegerust? Kouwer
stelt dat uit een test of psychologisch onderzoek in de regel nog niets blijkt
over wat er moet gebeuren. Tussen test en concreet advies ligt een duister,
geheimzinnig moment: interpretatie. Een uitslag betekent niets zonder die
interpretatie, door de psycholoog welteverstaan. De psychologie probeert
haar onwetendheid, haar tekort te verhullen door hoe dan ook een antwoord
te formuleren, zwart op wit, een testuitslag, een antwoord dat, in
sommige gevallen, bevrijdend zal werken, aldus Kouwer. Maar intussen
wordt de psycholoog zelf geplaagd door zijn wetenschappelijke geweten.
Kouwer concludeert dat de psycholoog in samenspraak, in dialoog met zijn
cliënt tot een oplossing moet zien te komen.
De crisis in de psychologie vertoont met andere woorden opvallend
veel gelijkenis met die in de geneeskunde. In de oude situatie was de taal
van de beoefenaar een voorname, onopvallende, machteloze monoloog.
In de nieuwe situatie daarentegen is de psychologie machtig, activistisch en
effectief. Haar woord gaat keuzen van mensen mede bepalen. Maar het is
een dubieuze macht. Om de vraag te beantwoorden hoe deze nieuwe, dubieuze
macht gebruikt moet worden, moet de psycholoog (voor het eerst)
66