Boude bewoordingen

Hoofdstuk 7
Dissipatie van de geest
The history of mathematics teems with cases of simultaneity of
discovery... In non-Euclidean geometry we find a startling case.
(Boyer 1968/1991, p. 519)
§ 1 Hoeken en lijnen
In de vorige hoofdstukken werd Van den Bergs onderzoek naar de geschiedenis
van de psychologie, de geneeskunde, de scheikunde, de biologie
en andere objectwetenschappen besproken. Zijn lijvigste studies zijn
echter aan de geschiedenis van de wiskunde gewijd. Van den Berg leest
zijn teksten niet alleen hardop, maar cursiveert ze. Sommige woorden, aldus
Van den Berg, gedragen zich alsof ze cursief gedrukt staan, en moeten
ook zo worden gelezen, ook als de betreffende auteur ze misschien tussen
haakjes zette of in een voetnoot onderbracht (1968, p. 109). Van den Berg
laat sporen en afdrukken achter in zijn teksten, om er telkens weer, met
steeds meer nadruk, op terug te komen. In Leven in meervoud (1963) beschreef
hij hoe het bestaan parcelleerde en fragmenteerde en hoe de materie,
de elementen, verbrokkelden. De nadruk lag op het psychosociale bestaan,
maar ook een ‘metabletica van de stof is nodig’, aldus Van den Berg
(1963, p. 196). Die kwam er ook. Het werd zijn meest complexe, meest
ambitieuze project, gewijd aan de synchronismen die hij tussen wiskunde,
architectuur en spiritualiteit ontwaarde. Het vond zijn neerslag in drie
omvangrijke studies: Metabletica van de materie (1968), Gedane zaken (1977)
en Metabletica van God (1995). Het gaat om de geschiedenis van de ruimtelijke
dimensies van ons bestaan. Van den Berg beschrijft hoe de verticaliteit
uit de wereld verdween. Daarbij speelde de introductie van de niet-euclidische
meetkunde een cruciale rol.
Wij leven, schrijft Van den Berg (1968), in een niet-euclidische wereld.
Rechte hoeken nemen we waar als stomp (> 90 o ) wanneer de lijnen in
onze richting lopen en als scherp (< 90 o ) wanneer de lijnen van ons af lo-
233