Boude bewoordingen

Na deze publicatie wordt het stil. In 1963 verschijnt Die Unumgänglichkeit
der Phänomenologie, waarin opnieuw het methodisch pluralisme wordt verdedigd,
al heeft er een accentverschuiving plaatsgevonden. Kwantificering,
reductionisme en formalisering zijn mogelijk en legitiem, schrijft Linschoten
nu, maar hij geeft de fenomenologie niet prijs. Dan volgt – tamelijk
abrupt – wat wel Linschotens ‘apostase’ is genoemd, het boek Idolen van de
psycholoog, waarin het bestaansrecht van fenomenologie (zeker ook van
metabletica) wordt bestreden. Het methodisch pluralisme heeft afgedaan.
In een gesprek dat ik met Van den Berg had omschreef hij de situatie als
volgt: ‘Opeens lag er dat boek’.
Toch schreef Linschoten al in 1957 een kritische recensie over het boek
Metabletica van Van den Berg en was hij al begonnen de empirisch-verklarende
benadering tegen fenomenologische kritiek te verdedigen. Linschoten
formuleert drie punten van kritiek. Om te beginnen bekritiseert hij
Van den Bergs standpunt dat wetenschap een ‘emotionele aangelegenheid’
zou zijn. Emoties, aldus Linschoten, horen thuis in het natuurlijke en alledaagse
handelen, maar wetenschap begint daar waar men erin slaagt deze
emoties te onderdrukken. Het begin van wetenschap is inhibitie van spontane
bewogenheid. In de tweede plaats betoogt hij dat geschiedenis naast
verandering ook continuïteit laat zien. Ook vroegere generaties waren
mensen, en de psychologie, aldus Linschoten, is het om het algemeenmenselijke,
het constante in de mens te doen. Bovendien acht hij metabletisch
onderzoek oncontroleerbaar. Van den Berg beroept zich op ervaringen
en inzichten die niet toegankelijk of navolgbaar zijn voor iedereen.
Het is een ‘boeiende wandeling’, maar geen wetenschap. Sterker nog, metabletica
‘ontkent de mogelijkheid van wetenschap’ (p. 508). De kritiek die
Linschoten in deze recensie formuleert maakt een nog weinig uitgewerkte
indruk, wellicht omdat hij zelf nog in onzekerheid verkeert omtrent zijn
eigen methodologische positie. In het artikel Psychologie en fenomenologie uit
1963 daarentegen neemt hij al duidelijker stelling. De positivistische psychologie
moet volgens Husserl weliswaar als een fenomeen van verval worden
uitgelegd, maar de facto boekt zij succes. Daarom is Linschoten nu ‘veel
minder dan voor enige jaren bereid, een radicaal fenomenologische opzet
van de psychologie voor te staan’ (p. 113). De afwijzing van het behaviourisme
berust zijns inziens op een ‘wijsgerige opvatting’ die zich niets gelegen
laat liggen aan de feitelijke bruikbaarheid van dit model. Volgens de
fenomenologie is het onmogelijk een fenomeen zoals taal te bestuderen
zonder het betekenisaspect in het onderzoek te betrekken. Ook teksten van
fenomenologen beantwoorden echter aan bepaalde kwantitatieve wetten
die geheel los staan van de betekenis van de tekst. Betekent dit dat de empirisch-verklarende
psychologie de mens geweld aandoet? Linschoten ontkent
dit. Men doet muziek geen geweld aan door een bepaald muziekstuk
146