Boude bewoordingen

armde omgeving plaats: het laboratorium. Wetenschap begint met een verstoring,
een beschadiging van het object. Wat wetenschappers doen is op
zichzelf geoorloofd, zelfs noodzakelijk, maar slechts als tijdelijke maatregel,
aldus Van den Berg. Het probleem is dat zij vaak verzuimen hun resultaten
weer terug te voeren op de beginsituatie, door de vraag te stellen naar de zin
van hun onderzoek voor het menselijke bestaan. Medische kennis krijgt bijvoorbeeld
pas betekenis in de context van het gesprek tussen arts en patiënt.
Fenomenologie begrijpt zichzelf niet als tegenhanger van, maar als een
noodzakelijke dimensie van wetenschap. Idealiter worden wetenschap en
fenomenologie gecombineerd in de vorm van een wetenschappelijk praktijk
die niet alleen empirisch onderzoek verricht, maar zich ook op de betekenis
van haar resultaten bezint. De achttiende eeuw neemt echter afscheid van dit
verlangen naar samenhang. Feit en zin, object en gevoel hoeven elkaar niet
langer te ontmoeten. De metabletica tracht datgene wat zij bestudeert in een
samenhang te plaatsen, die pas zichtbaar wordt wanneer we het geheel in
ogenschouw nemen. Het onderzoek van Trembley staat niet op zichzelf,
maar verwijst naar andere gebeurtenissen die in of omstreeks het jaar 1740
plaatsvinden. De metableticus probeert zoveel mogelijk relevante feiten samen
te brengen in één Verweisungszusammenhang. Geen enkel feit, geen enkel
aspect wordt bij voorbaat uitgesloten. Alles is in beginsel van belang (we
zouden dit de metabletische versie van de befaamde psychoanalytische regel
kunnen noemen). Ook de metableticus zal vroeg of laat moeten selecteren
(het beginsel van beklemtoning geeft dit aan), maar vestigt dan de aandacht
op een exemplarische situatie waarin het algemene in gecomprimeerde
vorm aanwezig is. Dat wat Linnaeus met planten en Trembley met zoetwaterpoliepen
doet, is typerend voor de werkwijze van de achttiende-eeuwse
wetenschapper. Trembley en Linnaeus zijn typerende, voorbeeldige wetenschappers
wier initiatief massaal navolging zal vinden. In details, zoals de letters
s en m in de encyclopedie van Diderot, ligt de ‘geest’ van een heel tijdsgewricht
besloten. Ook elders is dit algemene aanwezig, maar minder
pregnant, minder geprononceerd. Over de vraag wat de betekenis is van de
initiatieven die genoemde wetenschappers in de achttiende eeuw nemen laat
Van den Berg geen misverstand bestaan. De achttiende eeuw is de eeuw van
de gelijkmaking. De grondwet van de achttiende eeuw luidt, dat alle mensen
gelijk zijn. Het verschil tussen standen, geslachten en soorten wordt uitgewist.
Elke ordening is arbitrair. Het resultaat, aldus Van den Berg, is: sociale
onrust, reflexmatig handelen, neurose en onbehagen. De ongelijkheid
wordt verdrongen. Er komt echter een moment waarop deze grondwet
gecorrigeerd zal worden. Van den Berg zegt het met veel nadruk. Het zijn
de laatste, cursief gedrukte woorden van Leven in meervoud, het boek dat als
een genealogie van het actuele gelijkheidsdenken kan worden gelezen: Wij
zijn niet gelijk (1963, p. 311).
204