Boude bewoordingen

van doen zouden hebben. In beide gevallen is het subject op een bepaalde
wijze aanwezig in en medeplichtig aan het beeld van de natuur dat tevoorschijn
treedt – al betreft het in het eerste geval een gevoelsarm, in
het tweede geval een hypergevoelig subject. De stemming van het subject
is in hoge mate bepalend voor de aanblik die de natuur zal bieden.
Dit betekent niet dat Van den Berg ‘de natuur’ louter en alleen als een
artefact, als een effect van onze stemmingen, van onze affectiviteit zou
willen zien. Het principe van synchroniciteit geeft aan dat de nieuwe
biologie maar zeer ten dele kan worden toegeschreven aan het initiatief
van pioniers zoals Réaumur. De verandering die rond 1740 optrad bleef
immers niet beperkt tot de biologie, laat staan tot insectenstudies. Er was
sprake van een meer fundamentele verandering die ertoe uitnodigde, ertoe
aanzette, om de natuur op déze wijze te observeren. Anders gezegd,
de natuur zelf veranderde. Nog beter gezegd: de veranderingen aan de
subjectzijde en aan de objectzijde verliepen synchroon, beantwoordden aan
elkaar, bekrachtigden elkaar. Het synchroniciteitsprincipe relativeert de verantwoordelijkheid
van het subject. Diens initiatief beantwoordt aan een gebeurtenis
die al gaande is, maakt deze gebeurtenis zichtbaar, stimuleert
haar, onderstreept haar. Het is dan ook niet mogelijk Réaumur te ‘corrigeren’
of zijn initiatief ongedaan te maken. Wie zich onbehaaglijk voelt in de
gevoelsarme wereld van de moderne biologie, moet wachten op een wending
ten goede, op een Kehre die het weer mogelijk zal maken de natuur
op een andere manier te zien.
In het boek Micrographia van Robert Hooke uit 1665 worden de
schoonheid van de natuur en de wijsheid van de Schepper nog in alle
toonaarden bezongen. In 1935 verschijnen echter publicaties over de
bromvlieg die om zo te zeggen de nulgraad van de emotionaliteit bereiken.
Emotionaliteit zoekt haar toevlucht elders, in de poëzie, die rond
1740 juist emotioneler, zelfs hypergevoelig wordt. Réaumur kon een zakelijk
entomoloog worden omdat gevoeligheid bezit nam van de poëzie.
Tegenover de kille, emotieloze natuur van de natuurwetenschap staat sinds
1740 de natuur als idyllisch paradijs, zoals dat door dichters in navolging
van Milton wordt verheerlijkt. Terwijl de wetenschap verzakelijkt en ophoudt
een vertellende, verhalende wetenschap, een scientia narrativa te zijn,
houdt de poëzie juist op klassiek en ‘streng’ te zijn. Fantasie en dromerij
krijgen alle vrijheid. Terwijl in de entomologie het wonderbaarlijke met
nadruk wordt afwezen, wordt het in de poëzie met evenveel nadruk aangeprezen
en toegelaten. Wat uit het studiemateriaal van de entomoloog
verdwijnt, krijgt in de poëzie alle ruimte en aandacht. De publicatie van
Réaumur is de inverse van de publicatie van Bodmer. Réaumur is om zo te
zeggen Bodmer tot de macht min een. De afwijzing van het wonderbaarlijke
in de wetenschap was voorwaarde voor de verrukking over het wonder-
212