Boude bewoordingen

keerde aan te hangen: de bevoorrechte, getalenteerde enkeling, de favoured
variety zal overleven. Maar de mens als zodanig dreigt ook bij Darwin op te
gaan in de anonieme massa van levensvormen, het primordium, dat machtiger
is dan alles. Darwin verdedigt animalisme. Het verschil tussen mens
en dier nivelleert, verdwijnt.
Wat te denken van de slag bij Solferino? De Oostenrijkers werden verslagen,
maar Napoleon iii besloot zijn veldtocht abrupt te beëindigen na
het zien van wat zich op het slagveld afspeelde. Door hitte, pijn en dorst
leden veel van de 23.000 gewonden die achterbleven ondraaglijk. In een
grote schuur amputeerden overwerkte, met bloed besmeurde artsen ledematen,
zonder verdoving of égards, wierpen ze op een stapel. De keizer
werd onpasselijk van de aanblik, de lucht en het geschreeuw. Zijn maag
keerde ervan om. Ten tijde van de slag bij Waterloo kende men dit soort
emoties niet, aldus Van den Berg. De karavaan romantische nieuwsgierigen
die aan het einde van de dag het slagveld bij Waterloo bezocht, was tot
een dergelijke waarneming nog niet in staat. Op een gegeven ogenblik
betreedt een elegant geklede fat, een touriste het slagveld: Henri Dunant uit
Genève, een romantische fantast die op grond van de profetieën van Daniël
meent dat Napoleon iii de keizer van het nieuwe Roomse Rijk zal
worden. Hij wil hem dienaangaande een missive overhandigen, maar bij
het zien van het slagveld raakt hij ontzet. Hij vergeet zijn deftige kledij en
gaat hulp verlenen. Un Souvenir de Solférino verschijnt in 1862. Op realistische
wijze beschrijft hij de meest navrante slachtvelddetails en zijn boek
inspireert tot de oprichting van het Rode Kruis. In een oogwenk veranderde
een romanticus in een realist. De slagveldervaring van Dunant
exemplificeerde, in gecomprimeerde vorm, de ommekeer die zich op dat
moment in de cultuur als geheel voltrok, de omslag van romantiek naar
realisme. Aan boord van de Beagle veranderde ook Darwin van romanticus
in realist. De romantische geoloog Gosse, die in 1857 stelde dat God fossielen
in de aarde verstopte om het geloof van geologen te beproeven, maakte
plaats voor de realistische geoloog Lyell.
Ook de werkelijkheid die Florence Nightingale in haar boek beschrijft
is niet romantisch maar prozaïsch. De Krimoorlog is de eerste oorlog met
een verslaggever en een fotograaf op het slagveld, aldus Van den Berg. De
foto’s van Roger Frenton tonen de ellende van het slagveld, de miserabele
omstandigheden, de verblijven voor zieken en gewonden waar het meest
elementaire afwezig is. In het enorme ziekenhuis, zeven kilometer bed, is
geen zeep, geen handdoek, geen drinkkroes, geen bestek aanwezig. Waarom
heet het eigenlijk ziekenhuis? In haar boek brengt Nightingale het elementaire,
het voor ons vanzelfsprekende onder woorden. Boven het eerste
hoofdstuk staat een titel die meteen al elke romantische verwachting wegneemt
– Ventilation and Warming. Het boek begint met de vaststelling dat
172