Boude bewoordingen

feiten worden vermeld die in deze contrastbeelden passen. De auteur is zelf
nadrukkelijk aanwezig in het beeld dat hij van heden en verleden schept.
Hij doet dit met een bepaalde intentie, intentioneel. In het verleden zoekt
hij het negatief van het heden. Van den Bergs beeld van het verleden is niet
louter verbeelding. Montaigne, Locke, Rousseau en anderen worden geciteerd,
maar de selectie van het materiaal is afhankelijk van de aandacht van
de auteur, van diens cursivering. Hij zoekt het typerende, het exemplarische.
Het beeld, het imago hecht zich aan een beperkt aantal typerende,
exemplarische, steeds weer herhaalde en gecursiveerde woorden.
De academische psychologie zoekt constante grootheden. Het onderzoek
van Weber en Fechner naar de relatie tussen de fysische sterkte van
een prikkel en het menselijke waarnemingsvermogen is daar een klassiek
voorbeeld van. Hoe groot moet het verschil in fysisch meetbare prikkelsterkte
zijn om door de proefpersoon (als meetinstrument) te kunnen worden
waargenomen? De metabletica daarentegen stelt dat de menselijke
waarneming aan historische veranderingen onderhevig is. De middeleeuwse
mens zag de wereld anders dan wij, zijn zien was nog niet perspectivistisch.
Kunstenaars gebruikten de techniek van het centrale perspectief
destijds nog niet omdat de wereld nog niet op die manier werd waargenomen.
Fenomenen die de waarnemingspsychologie bestudeert zijn van recente
datum. De psychologie van Weber en Fechner, die de menselijke
waarneming formaliseert, is afgestemd op (ontwikkeld met het oog op)
mensen die moderne technische apparatuur bedienen.
Het continuïteitsbeginsel is constituerend voor de moderne wetenschap
als zodanig, aldus Van den Berg, zelfs voor wetenschappen die veranderingsprocessen
bestuderen zoals de geologie. Ook deze wetenschap stelt
dat de natuur geen sprongen maakt. De geologie bestudeert een continu
veranderingsproces en de wetten die deze veranderingen determineren
veranderen niet. De factoren die de geologische formaties in het verleden
vormden, zijn in het heden nog altijd werkzaam. Ook Darwin blijft uiteindelijk
het continuïteitsprincipe toegedaan. Hij erkent weliswaar dat soorten
veranderen, maar de evolutie is een continu proces, zonder breuken of
abrupte mutaties. De principes die het evolutieproces determineren (reproductie,
variatie, selectie) evolueren zelf niet. Leibniz was de eerste die
het continuïteitsbeginsel in 1704 helder formuleerde, aldus Van den Berg.
De gedachte zelf was een eeuw daarvoor ontstaan. De geboortedatum laat
zich volgens Van den Berg zelfs exact aangeven: 10 november 1619. Op
die dag formuleerde een afgezwaaide, eenzame militair in winterkwartier
genaamd René Descartes de stelling dat wanneer men van een reeks de
eerste termen kent, het niet moeilijk is de andere termen te vinden. Oftewel,
wie het verleden kent, kan de toekomst voorspellen. De spontaniteit
verdwijnt. Het experiment wordt mogelijk. Grilligheid en ongelijkheid
71