Boude bewoordingen

tige Aperçus ernstig te nemen (p. 52). Dat wordt hem niet in dank afgenomen.
De psychoanalyse, die de seksuele factor wèl ter sprake brengt, zelfs
tot vervelens toe, wekt misnoegen – ‘Mißvergnügen’ (p. 44). Rond Freuds
persoon vormt zich een ‘negatieve ruimte’.
Het initiatief van Van den Berg herinnert aan dit typische moment.
Onaangename ervaringen, opgedaan in een private context, waarvan de
openbaarmaking zich niet verdraagt met de eis van medische discretie,
worden enkel in terzijdes ter sprake gebracht: in gesprekken, anekdotes en
auto-biografische terugblikken, genres die geen deel uitmaken van het officiële,
professionele discours. De betrokken artsen bevinden zich in een
precaire situatie. Zij zijn getuige van pijnlijke situaties in de intieme levenssfeer,
hun positie als arts ‘permits them to spy and eavesdrop on the
secrets of private life’, zoals Bakhtin (1988) het formuleert. Ze registreren
verzwegen fenomenen met betrekking tot de Victoriaanse seksualiteit of
het moderne sterven en soms komen ze in de verleiding die geheimen aan
de openbaarheid prijs te geven. Een dergelijke handelwijze – making the
private public – brengt hen in conflict met de medische zwijgplicht. Van den
Berg was als eerste bereid ‘het grote publiek’ in de stille discussie over medische
ethiek te betrekken. Prick richtte zich blijkens zijn taalgebruik primair
tot vakgenoten. Zoals het initiatief van Freud aan het begin stond van
de psychoanalyse, zo stond het initiatief van Van den Berg aan het begin
van de nieuwe medische ethiek.
Zowel Freud als Van den Berg stellen dat men het actuele probleem, de
actuele crisis, niet kan begrijpen zonder een lange omweg te maken langs
de voorgeschiedenis ervan. Het actuele conflict, aldus Freud, gaat terug op
een (inmiddels vergeten) gebeurtenis die zich in een ver verleden afspeelde.
Ook bij Van den Berg zijn diagnose en anamnese verweven. Zijn historische
omweg betreft echter niet de biografie van de individuele patiënt,
maar de geschiedenis van de geneeskunde als zodanig, van het menselijk
lichaam als zodanig. Het actuele misnoegen, het actuele conflict vraagt om
een diepgravend historisch onderzoek. Hiervan wordt in Het menselijk
lichaam verslag gedaan. Aan dit onderzoek ontleent Van den Berg de bevoegdheid
om vervolgens – met voor die tijd opvallend weinig schroom of
reserve – in het actuele debat te interveniëren.
Na Medische macht en medische ethiek is de medische ethiek nooit meer
geworden wat zij was. Kort na het boek van Van den Berg verschijnen
Medische ethiek vandaag (Calff 1969), Voorlopige diagnose (Sporken 1969),
Ethiek der voorlopigheid (Heering 1969) en andere publicaties die duidelijk
maken dat niet alleen de toon van de medische ethiek is veranderd, maar
dat ook de omvang van het discours exponentieel toeneemt. De ethiek
moet ‘evolueren’, heet het bij herhaling in Medisch Contact. De mondigheid
van de patiënt, met name van de vrouwelijke patiënt, is een niet langer
59