Boude bewoordingen

te bestaan. Aanvankelijk, aldus Husserl, is het subject bij de dingen. Het
gaat in de dingen op. Pas in tweede instantie realiseer ik mij dat ik het ben
die naar de dingen kijkt. Eeuwenlang had men over waarneming nagedacht
in termen van het subject-objectschema, aldus Van den Berg, en leek
een directe relatie met de dingen ondenkbaar. Het subject zat opgesloten
in het binnen, de pijnappelklier, en nam alleen de ‘innerlijke beelden’
waar. Plotseling is het voorbij (p. 278). Husserl houdt nu staande dat ik
maar weet heb van mezelf via mijn gerichtheid op het ding. We verblijven
buiten, we existeren, we zijn mondaine wezens. Maar dan gebeurt er iets
merkwaardigs, aldus Van den Berg, iets dat elke Husserl-lezer telkens weer
verwondert en teleurstelt. Na de mondaniteit van het subject ontdekt te
hebben, trekt Husserl zich toch weer uit de wereld terug. Hij plaatst de
dingen tussen haakjes. Hij kan het ding niet werkelijk bereiken. Volgens
Van den Berg komt dat omdat de dingen sinds Brueghel in hun materialiteit
zijn aangetast. De wereld is onherbergzaam, onbereikbaar, leeg geworden.
De wereld die Brueghel nog kon schilderen maakte spoedig plaats
voor een wereld van natuurwetenschappelijke formules. De inhumaniteit
der dingen heeft juist in Husserls tijd een dieptepunt bereikt. In deze wereld,
die zichtbaar wordt in Picasso’s De val van Icarus, vindt het subject
geen aanhechtingspunt. Wat Husserl wilde moest mislukken.
§ 8 Wat is discerneren?
Ook het tweede deel van Het menselijk lichaam opent met het schema: harmonie,
crisis, verlangen naar herstel. Op het dieptepunt van de crisis, wanneer
het lichaam volstrekt subjectloos is geworden, ondernemen Brentano
en Husserl voorzichtige, maar tot mislukken gedoemde pogingen om de
separatie tussen subject en object ongedaan te maken. In zijn reconstructie
van de geschiedenis van het lichaam hebben we Van den Berg op de voet
gevolgd. Is het nu mogelijk geworden een antwoord te formuleren op de
vraag wat metabletica is? In het vorige hoofdstuk stelden we vast dat we
niet zonder meer op Van den Bergs methodologische zelfverantwoording
uit 1968 mogen vertrouwen. We moeten aandacht hebben voor de wijze
waarop hij zijn onderzoek feitelijk verricht, moeten proberen de auteur
beter te begrijpen dan hij zichzelf begrijpt. Minstens zo belangrijk als de
methodologische verantwoording in Metabletica van de materie is de feitelijk
door hem gevolgde methode. Het menselijk lichaam blijkt geen geschiedenis
van de geneeskunde zonder meer. Het gaat om een geschiedenis van de
wijze waarop het lichaam wordt bekeken, afgebeeld en betast. In de
vroegmoderne tijd introduceerden natuurwetenschappers een nieuwe manier
van zien die het mogelijk maakte het lichaam te openen en de bloed-
118