Boude bewoordingen

staal voor nodig. Volgens Marx bestond er maar één authentiek conflict,
dat tussen arbeider en kapitalist. Alle andere conflicten waren daarvan afgeleid.
Hij reageerde enthousiast op conflicten tussen naties (waarin arbeiders
massaal sneuvelden) omdat hij daarin een voorbode zag van de eigenlijke
oorlog – die tussen klassen.
De arbeider is weliswaar het product van de machine, maar wat de machine
eigenlijk wil is: de arbeider overbodig maken, aldus Van den Berg.
In eerste instantie wil de machine een bepaalde variëteit mens vervangen
door een andere. De oude variëteit (de ambachtsman, de traditionele wever,
de traditionele bakker) sterft uit. Hun plaats wordt ingenomen door
de arbeider, maar ook die variëteit zal uitsterven, voorspelt Marx. De ideale
machine produceert een product dat door geen mensenhand is aangeraakt,
dat niet door menselijke aanraking is besmet. De ontdekking (door
John Kay in 1733) van de eerste machine, een weefmachine genaamd
flying-shuttle, maakte veel mensenhanden overbodig. De machine decimeerde
het aantal handen, maar produceerde tegelijkertijd een nieuw type
mens: de arbeider. In een hedendaagse fabriek wordt volledig geautomatiseerde
productie nagestreefd. Er staat een arbeider bij de machine, maar
zonder arbeid te verrichten. Hij is er om, in geval van nood, eenvoudige,
protocollair voorgeschreven maatregelen te nemen, totdat de machine
weer kan worden ingeschakeld. Idealiter komt er geen mensenhand meer
aan te pas. De arbeider is minimaal aanwezig, bijna absent. De absentie van
de menselijke hand voorkomt besmetting met een onzichtbare ziektekiem,
namelijk menselijk conflict. Wanneer een machinepark geheel automatisch
zou functioneren, zou het maatschappelijk conflict zinloos zijn geworden.
Dan zou de communistische utopie aangebroken zijn.
Wat heeft dit met Darwin te maken? Om te beginnen werd Darwin van
meet af aan door Marx, door marxisten, bewonderd. Friedrich Engels
kocht The Origin of Species op de dag van verschijnen – 24 november 1859.
Op 12 december schrijft hij een verrukte brief aan Marx. En laatstgenoemde
schrijft op 16 januari aan Lassalle dat Darwins boek hem dient als wissenschaftliche
Unterlage des geschichtlichen Klassenkampfes. Het probleem is echter
dat Marx niets voor competitie voelt, althans niet tussen individuen. Slogans
zoals survival of the fittest zouden wel eens het Engelse kolonialisme en
liberalisme kunnen legitimeren. Niettemin stuurt hij de tweede druk van
Das Kapital I naar Darwin met een opdracht: ‘On the part of a sincere admirer’.
Darwin schrijft een kort bedankje, maar is niet geïnteresseerd. De
interesse is eenzijdig, maar blijft niettemin bestaan. Engels vergelijkt Marx
met Darwin in zijn grafrede. Darwinisme en marxisme stonden ook nadien
op goede voet. Het darwinisme wordt merkwaardigerwijze zowel door liberalisten
als door marxisten begroet. Ook nationalisten, racisten en nationaal-socialisten
komt Darwin van pas. Hitler wilde een herenras kweken,
177