Boude bewoordingen

een bepaalde stijl. Zijn fenomenologie was stijl en methode tegelijk. Één
pagina Buytendijk volstaat om hiervan een indruk te krijgen.
De Utrechtse fenomenologie wenste de persoon vanuit zijn of haar wereld
te begrijpen, dat wil zeggen vanuit het zinvol samenhangend geheel van situaties,
waarden, verlangens en betekenissen van waaruit de persoon zelf op
intentionele wijze handelt, aldus Linschoten (1953). Fenomenologische psychologie,
vervolgt hij, is een explicatie van intentionele structuren van waaruit
het menselijk ervaren en handelen moet worden begrepen. In tegenstelling
tot andere vormen van psychologie zal de fenomenologie nooit haar
oorspronkelijke vraag vergeten – de vraag naar de mens, dat wil zeggen de
mens als geheel, in de samenhang van zijn wereld. ‘Wereld, lichaam, communicatie,
historie en vrijheid zijn de bakens die de interesse der phaenomenologische
psychologie bepalen’ (p. 246). De fenomenoloog wil de
mens niet in het laboratorium (als proefpersoon), maar op vertrouwd en
alledaags terrein ontmoeten. Anders gezegd, de mens wordt niet tot object
gereduceerd, maar tegemoet getreden in de tweede persoon – als een Gij.
De aandacht voor alledaagse ervaring komt tot uitdrukking in een reeks bijdragen
over de wereld van het kind (de zolder, de trap, de kast), de hotelkamer,
de huwelijksreis, het leven van scholieren, het gelaat, het autorijden,
het spel en de ervaring van gêne. Er wordt veelvuldig gebruik
gemaakt van literaire voorbeelden, bij voorkeur van Franse herkomst.
Ook Van den Berg droeg bij aan de bundel. In zijn analyse van het fenomeen
‘gesprek’ gebruikt hij naast literaire voorbeelden ook alledaagse
anekdotes. De interesse van de fenomenoloog, aldus Van den Berg, gaat bij
voorkeur uit naar situaties waarin het fenomeen zich tot één handeling,
één woord, één gebeurtenis verdicht. Hoe meer woorden we gebruiken,
hoe slechter het gesprek, schrijft hij. In de context van een gesprek is stilte
een positief fenomeen. Het gesprek zonder woorden dat Tennyson en
Carlyle ooit voerden beschouwt hij als een limiet die het alledaagse fenomeen
verheldert. Een gesprek zinspeelt op, maar respecteert tegelijkertijd,
het geheim (de alteriteit) van de ander. Het huwelijk is een eindeloos gesprek
dat nooit verveelt en alleen maar mogelijk is dankzij het anders-zijn
van de ander. De fenomenoloog is gefascineerd door het werkelijke, concrete
leven zoals het zich aan zijn verbaasde ogen openbaart, door de mysterieuze
dimensie ervan. In zijn tweede bijdrage (over de droom) beschrijft
hij de rol van het imaginaire, van de verbeelding in de therapie. Hij beschrijft
met name een therapeutische techniek die patiënten niet uitnodigt
te vertellen wat hen invalt, maar wat zij zien, hun ‘rêveries’.
In deze teksten treffen we elementen aan die ook in het metabletische
werk een rol spelen, zoals de analyse van een bepaald fenomeen aan de
hand van één exemplarisch (literair-historisch) voorbeeld, of de nadruk op
het belang van visualisatie. In zijn oratie Over neurotiserende factoren (1955)
129