Boude bewoordingen

zicht van een tijd te doen. En de tijdsgeest drukt soms letterlijk zijn stempel
op gezichten.
In de jaren zeventig van de twintigste eeuw keren de Jacobijnen terug in de
vorm van de Rote Armee Fraktion. De raf ageerde op grond van het principe
dat een algemeen ongenoegen op enkelingen verhaald dient te worden. Wat
bezielde hen? Als een professionele psychiater bladert Van den Berg door hun
dossiers. Andreas Baader, wiens vader in 1943 aan het Oostfront vermist raakte,
was het slachtoffer van ‘langdurige, zeer ernstige affectieve verwaarlozing
tijdens de eerste levensjaren’, stelt hij vast (p. 67). Ulrike Meinhof ging na een
hersenoperatie in 1962 vreemd gedrag vertonen en stortte zich uiteindelijk in
de ‘ungestüme Herrlichkeit des Terrors’ – waarbij ze haar dochtertjes een opleiding
tot terrorist in een vluchtelingenkamp gunde. Gudrun Enslinn was
knap, intelligent, temperamentvol en fanatiek, maar niet bij machte een geordend
leven te leiden. Ze faalde in haar studie. Dat de Stammheim-gevangenis
een hel was, lag niet zozeer aan de faciliteiten (comfortabele kamers, televisie,
boeken, een sportzaal) maar aan de hooglopende ruzies, scheldpartijen en
‘horribele scènes’, aldus Van den Berg.
Op 19 oktober 1977 werd Hans-Martin Schleyer vermoord. Om een
beeld te schetsen van de raf legt Van den Berg, geheel in overeenstemming
met zijn historisch-fenomenologische principes, de nadruk op één ogenschijnlijk
onbelangrijk feit dat gebruikt wordt om het fenomeen in zijn
geheel, het terrorisme als Gestalt, te begrijpen, namelijk het feit dat de brief
die de ontvoerders van Schleyer aan de autoriteiten schreven geen enkele
hoofdletter bevatte. Waarom niet? Van den Berg schrijft:
Ik herinner mij uit de jaren zeventig, toen ik in Leiden doceerde,
van een student een brief ontvangen te hebben, waarin eveneens
geen hoofdletter stond. Op mijn vraag wat daarvan de reden kon
zijn antwoordde de student dat hij niet wilde discrimineren... Dat de
brief daardoor minder leesbaar zou zijn, nam hij voor lief. (p. 22)
Bij deze beschrijving laat de metableticus het niet. Hij gaat op zoek naar
synchronismen. Om een diagnose te kunnen stellen gaat hij in de eerste
plaats op zoek naar een bouwwerk, een architecturaal fenomeen dat de
betreffende periode exemplificeert, een gezicht geeft als het ware. Dat gebouw
is het Centre Pompidou.
Het Centre Pompidou, aldus Van den Berg, oogt als een raffinaderij. Het
is een machine – een machine zonder arbeiders – die evenveel energie verslindt
als een stad van 10.000 inwoners. Het bezit een façade technique. Een
open constructie van buizen in elementaire kleuren. Dat wat gewoonlijk
wordt verborgen staat te kijk. Datgene wat normaliter gecamoufleerd
wordt, is nu maximaal en met nadruk zichtbaar: de enorme buizen die
184