Boude bewoordingen

In de tijd van de rechte hoek, van de euclidische meetkunde, was alleenzijn
nog mogelijk. In 1733 ontstond eenzaamheid omdat, uit een gehomogeniseerd
buiten, God verdween. Toen was het niet meer mogelijk alleen
te zijn zonder eenzaam te zijn. De wereld werd humanocentrisch. Van den
Berg onderneemt wanhopige pogingen de betekenis van zijn woorden te
verduidelijken, de lijnen te laten convergeren in een plausibel slotakkoord,
dat het boek zal legitimeren. De lezer, die zich zoveel inspanningen getroostte,
heeft daar recht op. ‘Er zou nu toch opnieuw een excursie gemaakt
moeten worden,’ schrijft Van den Berg op pagina 433, maar dan
houdt ook hij het voor gezien: ‘Ik zal het niet doen. Ik heb de lezer genoeg
vermoeid... Alleen deze woorden; ik kan ze slecht voor me houden. De
lezer herinnert zich...’. Dan volgt nog opnieuw een poging de vraag te beantwoorden
wat nu de betekenis van de gevonden synchronismen is, van
de coïncidenties tussen binnen en buiten, maar het lukt niet. Wat resteert
is een stemming van verslagenheid om het verlies van het begrip, van het
geheel, dat zelfs door het schrijven van een metabletica van de materie niet
kon worden weggenomen. Toch gloort er hoop: ‘Wie het geheel overziet
... denkt met smart aan de verloren eenvoud. Doch getroost, een andere
wereld is in wording, anders dan die van de scherpe hoek...’ (p. 434). Als
dit de conclusie is, zullen lezers zich wellicht afvragen of zij er wel goed
aan deden het boek te lezen. Op een fascinerende reis door de geschiedenis
volgt een troebele ontknoping die de geest van catastrofe en treurigheid
ademt. De uitputtingsslag tussen schrijver en lezer eindigt in het niets.
Vóór 1733 was er geen psychotherapie. De patiënt die de kamer van de
therapeut betreedt, wil verlost worden van de actuele eenzaamheid. De
oneindig diepe kuil moet verdwijnen. De meest compacte definitie van
psychotherapie luidt dan: Vermenigvuldig de afstand tussen mensen met
de factor √ -1. Maar het jaar 1733 speelt ons nog te zeer parten...
Metabletica van de materie wordt echter als een ‘eerste deel’ gepresenteerd.
Er wacht ons een vervolg. Is een vervolg nog mogelijk? Het schilderij
van Willink bevatte tal van elementen die zich voor een slotbeschouwing
leenden: de nadrukkelijke aanwezigheid van het centrale perspectief,
de ruïnes van een antieke tempel, de gestalte van de asceet en ook de Gesamteindruck
van dit kunstwerk, waarin afscheid wordt genomen van een
wereld. Het schilderij sluit de episode af die het schilderij van Brueghel
initieerde. Van den Berg verzuimt echter deze aanknopingspunten, die
hem als het ware te hulp komen, te benutten. Hij heeft er de rust niet meer
voor. Hij verkiest een abrupte aftocht, alsof hij wil benadrukken dat een
werkelijk contact tussen lezer en schrijver niet meer mogelijk is. Metabletica
van de materie leverde interessante resultaten op, maar dat telt kennelijk
niet. Het is alles of niets. Wat de auteur voor ogen stond was een definitieve,
resumerende formulering. Nu maakt hij zich uit de voeten, hij moet
252