Boude bewoordingen

die aanspraak maakte op een hogere digniteit. Nog in de achttiende eeuw
had wetenschap zin – zij functioneerde binnen het project van de Verlichting
van de mensheid. Het moderne positivisme echter heeft de zinvraag
uitgeschakeld en de filosofie onthoofd – enthauptet. Zij heeft een echt filosofisch
bestaan onmogelijk gemaakt. De geest van de Verlichting is pijnlijke
herinnering geworden:
Ein unvergängliches Zeugnis für diesen Geist besitzen wir in dem
herrlichen Schiller-Beethovenschen Hymnus An die Freude. Heutzutage
können wir diesen Hymnus nur mit Schmerzlichen Gefühlen
nachverstehen. Kein größerer Konstrast ist denkbar als derjenige mit
unserer Gegenwartssituation. (p. 9)
Het contrast tussen heden en verleden is bij Husserl maximaal. De vreugde
van het nieuwe begin (de Renaissance) heeft plaats gemaakt voor een
stemming van treurnis om het heden.
Het script dat voor de metabletische studies van Van den Berg structurerend
is, blijkt ook in deze tekst herkenbaar. Er wordt onderscheid gemaakt
tussen heden en verleden, tussen crisis en idylle. Het idyllische verleden
duurde van de bewonderenswaardige antieke tijd tot de Verlichting.
Aanduidingen als ‘antieke tijd’, ‘Renaissance’ en ‘Verlichting’ verwijzen
bij Husserl echter niet naar reëel bestaande, historische situaties maar naar
ideeën. De concrete geschiedenis wordt aan een eidetische reductie onderworpen.
De historische details verdwijnen. Wat resteert is een (zuivere)
idee. Aan het (geïdealiseerde) verleden kwam abrupt een einde. Het beeld,
de ideale gestalte werd onthoofd. Sindsdien voltrekt het menselijk bestaan
zich onder radicaal gewijzigde condities. Een disruptie, een distantie heeft
haar intrede gedaan. Er gaapt een kloof tussen feitenwetenschap en menselijk
bestaan, tussen wetenschappelijke vraag en zinvraag. De wetenschap
maakt het onmogelijk de vraag naar de zin en betekenis van haar prestaties
te stellen. Ook bij Husserl functioneert het verleden als negatief van het
heden. Ook hij contrasteert twee situaties, heden en verleden, die van elkaar
worden gescheiden door een moment van discontinuïteit. Het heden
is een situatie van onrust, verlies en absentie – een noodtoestand, een crisis.
Terwijl Van den Berg spaarzaam is op het punt van documentatie, blijkt
Husserl in dit opzicht nog veel extremer. Bij hem is de verwijzende functie
tot een minimum teruggebracht, om niet te zeggen geëlimineerd. Bij Van
den Berg is empirische onderbouwing aanwezig in de vorm van exemplarische
voorbeelden, van highlights die als typerend of exemplarisch voor
een heel tijdsgewricht gelden, maar bij Husserl ontbreekt dit empirische
moment geheel. De Renaissance is een woord, een begrip, een idee geworden
die elke concrete historische of bibliografische verwijzing transcen-
85