Boude bewoordingen

arbeidstijd). Koopt men het ding, dan verandert handelswaarde weer in
gebruikswaarde. Het ding is dan niet langer drager van menselijke verhoudingen,
maar gewoon een nuttig ding. Wat Marx beschrijft is met andere
woorden de nieuwe stoffelijkheid die het ding in de negentiende eeuw
gekregen heeft (p. 155). Als handelswaar krijgt het ding een bovenzinnelijke
betekenis, die het ding als ding overstijgt. Anders gezegd, in handelswaar
wordt iets bovenzinnelijks, namelijk menselijke relaties, machtsverhoudingen,
zichtbaar gemaakt, tastbaar gemaakt. Van den Berg staaft deze,
door Marx als eerste beschreven, verandering van de materialiteit van het
ding aan de hand van een voorbeeld, namelijk staal. Dat voorbeeld is niet
toevallig gekozen. De methode om staal te fabriceren, door Henry Bessemer
ontdekt, dateert van 1856.
Doordat traditioneel ijzer betrekkelijk veel koolstof bevatte, was het
bros en beperkt bruikbaar. Methoden om ijzer van dit teveel aan koolstof
te ontdoen waren tijdrovend en kostbaar. Nog het Crystal Palace (bouwjaar
1851) werd van gietijzer, niet van staal gemaakt. Bessemer ontwikkelde echter
een proces waarmee snel, goedkoop en in grote hoeveelheden staal kon
worden bereid, namelijk door koude lucht in het gesmolten ijzer te blazen,
waardoor eerst het silicium en vervolgens de koolstof verbrandde. De gevolgen
voor oorlogsvoering en industrie zijn enorm geweest. Bessemer heeft
zijn ontdekking zelf beschreven. Met een arbeider – een workman – stond hij
voor de oven. De beide klassen waren, in enkelvoud, vertegenwoordigd, aldus
Van den Berg. Ze werkten op vreedzame, harmonieuze wijze samen.
De bezitter, de selfmade man gebood, de arbeider gehoorzaamde. In een half
uur tijd vervaardigden ze een blok smeedbaar ijzer, oftewel staal, 350 kilo
zwaar – een Ware. Van spanning of conflict laat het verslag niets blijken, aldus
Van den Berg. De klassenstrijd is absent. Ze werken samen, de arbeider
en de kapitalist, vredig, enthousiast. Zo herinner ik mij de arbeiders uit
mijn jeugd, schrijft Van den Berg. Ze waren betrokken bij hun werk. Vanwaar
dan de haat, de strijd, al datgene waar de agressieve geschriften van
Marx zo vol van zijn?
Van den Berg zoekt de verklaring in de hardnekkige neiging van Marx
om alle arbeiders gelijk te maken. Als er iets is dat publicaties van Marx (en
andere socialistische auteurs) ‘ontsiert’ dan is het wel het verzuim om binnen
de arbeidersklasse te differentiëren (p. 140). De arbeiders vormen bij
Marx (en diens volgelingen) een homogene groep. De bourgeoisie is al even
homogeen. Men krijgt de indruk dat het om soorten mensen gaat, om variëteiten.
Er is een plaats in het Communistisch Manifest uit 1848 waar Marx
zelfs Rasse in plaats van Klasse schrijft – daar waar hij beweert dat de arbeider
juist genoeg loon ontvangt zu seinem Unterhalt und zur Fortpflanzung seiner
Rasse. In werkelijkheid waren de betreffende klassen verre van homogeen.
De werkende klasse bestond uit geschoolde en ongeschoolde, stipte
174