Boude bewoordingen

noch vanuit de hedendaagse fenomenologie van de ontmoeting worden
begrepen, benadrukt hij. Bij Van den Berg gaat het om andere jaartallen, met
name het jaar 1628, wanneer Harvey zijn ontdekking van de bloedsomloop
wereldkundig maakt, en het jaar 1874, wanneer de ontdekking van de reflex
plaatsvindt. De moderne geneeskunde heeft meer dan één begin. Zij heeft
haar geboorte over meerdere beginmomenten verdeelt. De laatste decennia
van de achttiende eeuw, de tijd van de Franse Revolutie, deze momenten
zijn ook van betekenis voor Van den Berg, zoals met name naar voren komt
in zijn studie over de reflex uit 1973. Van den Bergs beschrijving van de hamer
waarmee Erb en Westphal de reflex ontdekken, doet denken aan Foucaults
beschrijving van de introductie van de stethoscoop. In beide gevallen
gaat het om een eenvoudig, om niet te zeggen ‘banaal’ instrument (Van den
Berg 1961, p. 208; 1996, p. 61), dat vanaf dat moment echter deel gaat uitmaken
van de standaarduitrusting van de arts. In de koffer van de huisarts bevindt
zich voortaan een hamer en een stethoscoop.
Wat in Geboorte van de kliniek ontbreekt is de terugkoppeling met het
heden. Het menselijk lichaam daarentegen begint uitdrukkelijk met een
hoofdstuk over de actualiteit en ook elders wordt een verband met het heden
gelegd. Zo ziet Van den Berg een zekere continuïteit tussen de strijd
tegen de schijndood rond 1800 en het debat over reanimatie dat zeer actueel
is op het moment dat hij zijn studie publiceert. Met de provocerende ongenuanceerdheid
die hem kenmerkt zodra het heden ter sprake komt,
concludeert Van den Berg dat reanimatie even nutteloos is als de lijkenhuisjes
die ten tijde van de Romantiek werden ingericht om schijndood te
voorkomen – niemand was erbij gebaat (1961, p. 163). Bij Foucault lijkt
deze verwijzing naar de actualiteit afwezig. Sterker nog, hij waarschuwt uitdrukkelijk
tegen elke poging de gebeurtenissen van toen vanuit het huidige
bewustzijn te ‘begrijpen’. Toch moeten ook de studies van Foucault als een
uiteenzetting met de actualiteit worden gezien. Ook zijn historisch onderzoek
wordt gemotiveerd door onbehagen in de actualiteit, ook zijn werk is
actualiteitskritiek. Foucaults archeologie is, evenals Van den Bergs metabletica,
een poging de geschiedenis van het heden te schrijven. Interviews en
andere korte teksten, die Foucaults historische studies als voor- en nawoorden
omgeven, kunnen in dat opzicht als leeswijzer functioneren.
§ 5 Een anti-fenomenologie
Pas in De woorden en de dingen (1966) neemt Foucault rigoureus afstand van
de fenomenologie. Wie dit boek anno nu leest zal waarschijnlijk nauwelijks
opmerken met een polemisch boek van doen te hebben, aldus Lebrun
(1991). Op het moment van publicatie was dat anders. Het boek werd van-
300