Boude bewoordingen

In 1956 voltrekt zich in het werk van Van den Berg een ‘epistemologische
breuk’, een cesuur tussen traditionele fenomenologie (in de stijl van de
‘Utrechtse School’) en metabletica (‘historische fenomenologie’). Met Metabletica
(1956) eindigt de eerste, met Medische macht en medische ethiek de
tweede en met Pest syphilis aids de derde fase. Deze omslagpunten corresponderen
met dramatische veranderingen in de receptiegeschiedenis van
zijn werk, waarop ik nu nog wat nader zal ingaan. Wie waren zijn critici?
Wie zijn volgelingen?
§ 4 Critici en volgelingen
Het werk van Van den Berg heeft door de jaren heen een overstelpende
hoeveelheid reacties opgeroepen, niet alleen van lezers (zelden ontving
een wetenschappelijke auteur zoveel post), maar vooral ook van recensenten
en andere beoordelaars. De controverses rond Metabletica, Medische
macht en medische ethiek en Hooligans vormen als het ware de culminatiepunten
in de overstelpende hoeveelheden tekst die zijn oeuvre genereerde.
Van den Berg zelf bleef intussen onverstoorbaar voortgaan op de ingeslagen
weg. In plaats van zich rechtstreeks in de discussies rond zijn werk te
mengen, richtte hij zich liever tot zijn lezers. Bij gelegenheid verweerde
hij zich via interviews. Hij leidde een teruggetrokken leven, concentreerde
zich op zijn boeken en (tot voor kort) op zijn praktijk. ‘Ik ben een kamergeleerde,’
zegt hij in een interview, ‘en heb geen lust me te begeven in
twistgesprekken met collega’s. Ik houd van m’n isolement’ (Breetveld en
Hutschemaekers 1990, p. 534). Het is ondoenlijk de vele reacties op Van
den Bergs werk in deze studie te betrekken. De receptiegeschiedenis van
zijn oeuvre vormt als het ware een studieobject op zich. Selectie is onontbeerlijk.
Ik zal met name aandacht schenken aan teksten die Van den Bergs
werk als geheel bespreken. In een aantal gevallen zal ik ook ingaan op besprekingen
van één bepaalde publicatie.
Ondanks de omvang ervan, is de ‘secundaire literatuur’ over Van den
Berg betrekkelijk overzichtelijk. De auteurs staan in de regel ofwel afwijzend,
ofwel sympathiserend tegenover Van den Berg. Terwijl binnen de
kritische literatuur nog onderscheid kan worden gemaakt tussen teksten
die één bepaalde publicatie en teksten die het oeuvre als geheel (of minstens
een aanzienlijk deel daarvan) betreffen, vallen de sympathiserende
beschouwingen uiteen in teksten die Van den Berg slechts willen parafraseren
en teksten die proberen diens metabletische methode toe te passen
op nieuw materiaal. Waar het de kritische teksten betreft kan bovendien
onderscheid worden gemaakt tussen teksten die vooral methodologische,
en teksten die vooral politieke bezwaren formuleren. Van al deze tekstty-
28