Boude bewoordingen

evolkingsdichtheid. Mensen zijn deeltjes geworden die bij alles wat ze
doen voortdurend op elkaar botsen. Elke daad is een sociale daad geworden.
Iedereen is op zijn qui vive en voorziet zich van een radar. We worden radarmensen.
De wereldburger verkeert in een permanente staat van onrust,
van alertheid. In het Westen wordt de bevolkingsaanwas gestuit door
de introductie van contraceptiva. Het belangrijkste contraceptivum, aldus
Van den Berg, is niet de pil, maar het tijdschrift Playboy dat vrijwel gelijktijdig
met de pil zijn intrede doet – geen toeval. Het tijdschrift toont
mooie, onberispelijke, rimpelloze vrouwen wier lichamelijkheid en seksualiteit
bijzonder moeilijk met conceptie in verband kunnen worden gebracht.
Het televisietoestel dat in moderne huiskamers steeds meer tijd en
ruimte usurpeert, onderstreept dit. Men slaat de wereld van dichtbij gade
en het naakte lichaam, met name van de vrouw, komt binnen handbereik.
Een levensvorm wordt aangetast. Lezen, converseren en zwijgen maken
plaats voor mediaconsumptie. Via de televisie bereiken de kijker niet enkel
reclameboodschappen, maar ook politieke leuzen, zoals de leuze van
Spock dat ouders hun kinderen te streng opvoeden en teveel belemmeren.
Heel direct zijn de veranderingen merkbaar aan de universiteit, aldus
Van den Berg. Skinner telt het aantal uren dat een bureaulamp brandt en
noemt dit ‘studiegedrag’. De introductie van het begrip ‘studiepunt’ volgt.
Studeren wordt conditioneren, waarbij motorische, reflexmatige vaardigheden
steeds meer aandacht krijgen, aldus Van den Berg. De periode tot
1740 was de periode van het boek, van het woord, schrijft hij. De periode
tussen 1740 en 1950 was de periode van de pionier die, inner-directed, enkel
op zichzelf vertrouwde. In de derde periode verdwijnt het individu uit de
wetenschap. Iedereen overlegt, vergadert, ‘radart’ (p. 151), iedereen anticipeert
op het oordeel van tijdgenoten. Omdat men aan een groot aantal
anderen verantwoording verschuldigd is, genereert men steeds langere
antwoorden op steeds meer vragen, steeds meer nuanceringen en ‘maren’.
Wij zijn outer-directed. De samenleving is een expertocratie geworden. In
pedagogische handleidingen wordt het de ouders verboden hun kinderen
iets te verbieden. Geen toeval, aldus Van den Berg, dat jongeren bewust
afwijkend gedrag gaan vertonen. De beat-generation weigert in de samenleving
te participeren en in de jaren zestig gaan jongeren een stap verder.
Men wil de samenleving radicaal hervormen en van haar middle class values
ontdoen. Competitie en vooruitgang worden afgewezen, evenals titels,
hoofdletters, ambtskleding en hiërarchie. Men wil vooral de universiteit
hervormen. De hoogleraar dient het katheder te verlaten om als een gelijke
met de studenten de discussie aan te gaan. Studenten gaan meebesturen,
meebenoemen. In 1965 wordt Herbert Marcuse hoogleraar in de wijsbegeerte
te San Diego. Aan de tolerantie van de Westerse samenleving, die de
facto repressief is, kan men alleen ontsnappen door het onmogelijke te ei-
262