Boude bewoordingen

De arts moet het leven behouden wanneer dit zinvol is, aldus Prick. De arts
kan zich niet langer niet inlaten met de zin van het leven van het aan hem
toevertrouwde individu. Zijn handelen is zinloos wanneer hij kan voorzien
dat het resultaat tot een levenssituatie zal voeren die noch voor de patiënt
noch voor anderen acceptabel kan zijn (p. 83). Dit betreft dan met
name het herstel van de geestelijke mogelijkheden voor een volwaardig
menselijke zijnswijze. De inzet van bijzondere middelen (zoals beademing)
is in uitzichtloze situaties niet geboden, aldus Prick. De zin van het
handelen wordt bepaald door de zin die de betreffende patiënt aan zijn leven
weet te geven. Indien de patiënt zijn levensontwerp niet langer kan
structureren, is hij gerechtigd bijzondere maatregelen te weigeren, mits
deze weigering niet wordt bepaald door ‘passagère depressieve toestanden’
(p. 84).
Daarmee brengt Prick een belangrijke correctie aan op het officiële
knmg-standpunt. Andere bestanddelen van de traditionele moraal blijven
echter overeind, zoals de nadruk op waardigheid, terughoudendheid en
decorum. Omdat het gedrag van artsen nooit de gevoelens van de ander in
opspraak mag brengen, zullen zij ook nooit handelingen mogen verrichten
die ‘iets onoirbaars’ suggereren:
Zo nodig moet men de complicaties van de bijzondere maatregelen
accepteren, indien het stoppen van de apparatuur bij de omstanders
de schijn zou wekken, dat wij op deze wijze zouden beschikken
over leven en dood van het slachtoffer. Ons handelen zal geen kwetsing
mogen geven voor de bij dit ziekbed betrokkenen, ook al zijn
wij moreel gesproken volkomen gerechtvaardigd. (p. 84)
De arts zal het sterfbed moeten ‘versieren’ en niet ‘ontsieren’ door kwellende
bedrijvigheid (p. 85). De ‘ontmoeting’ van arts en patiënt blijft de
basis voor het contact.
De reacties op de nieuwe, door Prick geïntroduceerde regel (‘Behoud
het leven zolang het voor de levende zelf zin heeft,’ p. 503) zijn in meerderheid
positief. De geneeskunde beschikt vrij plotseling over ‘machtige
middelen’ en de ethiek zal zich aan de nieuwe wetenschappelijke realiteit
moeten aanpassen (1969/1985, p. 853). Anderzijds vraagt men zich af of
het wel aan de arts is over de zinvolheid van het leven te oordelen. Een
dergelijke verantwoordelijkheid moet niet door medici alleen, maar ook
door ‘ethici’ gedragen worden (1969/1985, p. 814).
Nog in hetzelfde jaar publiceert Van den Berg Medische macht en medische
ethiek, een medisch-ethische beststeller. In de jaren die volgen zal deze titel
zelden in de literatuuropgaven van medisch-ethische publicaties ontbreken.
Van den Berg wil in dit boek de ‘grondwet’ van de oude medische
47