Boude bewoordingen

sering van de patiënt-arts relatie à la Marcuse bepleit. Van den Berg, schrijft
Van Meurs, ‘wil een softenonbaby met een injectie laten doden door de
arts ten aanschouwe van de familie’ en negeert daarbij de consequenties
zoals schuldgevoel bij de familie en het verlies van vertrouwen in de medici.
Hij verwijt de auteur een ‘ethiek van liquidatie’ die voortkomt uit ‘onlustagressie’:
Van den Berg appelleert op blz. 29 van zijn boekje aan hetzelfde sadistisch
voyeurisme als bijvoorbeeld de filmbeelden van het journaal
over martelingen in Biafra of Vietnam. Het komt mij voor, dat de
attitude van Van den Berg ... het tegengestelde is van de attitude die
nodig is voor de zorg. (p. 160)
Daarmee reageert hij op wat ik zojuist aanduidde als het ‘indiscrete’ karakter
van Van den Bergs benadering. De medische casuïstiek krijgt journalistieke
trekken. Uitgerust met een camera en een directe pen confronteert
de auteur het publiek met dramatische, uiterst pijnlijke situaties die tot om
dat moment aan het zicht werden onttrokken. Van den Berg verschaft het
publiek toegang tot de discrete ruimte van het chronische ziekbed, tot de
benauwde, uitzichtloze leefwereld van de maximaal afhankelijke zieke.
Door sommigen wordt deze geste negatief – een affront! – door anderen
positief – Opening van zaken! – beoordeeld.
§ 7 Making the private public
Het initiatief, de publicatie van Van den Berg, het begin van de ‘nieuwe’
medische ethiek, staat niet op zichzelf. Het is een echo, een herhaling, een
typische gebeurtenis. Om de betekenis van deze gebeurtenis te begrijpen zal
ik haar met een eerder voorbeeld vergelijken, namelijk met het initiatief van
Freud, die omstreeks 1900 de seksualiteit niet alleen bespreekbaar maakte,
maar zelfs cursiveerde als voornaamste factor in de genese van neurotische
symptomen. Tot op dat moment stond de seksualiteit als factor buitenspel
door toedoen van de medische discretie. In officiële medisch-wetenschappelijke
beschouwingen over hysterie werd de seksualiteit verzwegen, aldus
Freud (1914/1946), al vormde zij wel het onderwerp van mondelinge mededelingen
en toespelingen. Zijn leermeester Breuer liet zich eenmaal, nadat
hij op discrete wijze en enigszins terzijde met de echtgenote van een neurotische
patiënte had gesproken, ten overstaan van Freud het volgende
ontvallen: ‘Das sind immer Geheimnisse des Alkovens – des Ehebettes’ (p.
51). Andere leermeesters lieten zich in soortgelijke bewoordingen uit. De
psychoanalyse wordt geboren op het moment dat Freud besluit deze flüch-
58