Boude bewoordingen

Dit boek is het resultaat van een lectuur van binnenuit, kritisch en medeplichtig
tegelijk. Elk onderzoek begint als een lectuur van buitenaf, met een
toevallige ontmoeting. De lectuur van binnenuit is per definitie een tweede
lezing, een herlezing, die zich niet beperkt tot één bepaald thema of tot één
bepaalde tekst, maar die het hele oeuvre in het onderzoek betrekt. Een lectuur
van binnenuit neemt het volledige werk van de auteur in ogenschouw,
al zal vroeg of laat een zekere schifting worden aangebracht tussen cruciale en
minder cruciale teksten en passages, tussen passages waarin de auteur er wel,
en passages waarin de auteur er niet of minder in slaagt recht te doen aan zijn
eigen project door afstand te nemen van voorgangers en tijdgenoten. Anders
gezegd, er wordt onderscheid gemaakt tussen traditioneel en vernieuwend
werk. Want lezen betekent niet alleen verzamelen, maar ook schiften – dat zijn,
etymologisch gesproken, de oorspronkelijke betekenissen van het woord.
§ 2 Parijse anekdotes
Het toeval wil dat mijn eerste, onschuldige lectuur van Van den Berg zich
tamelijk exact laat dateren. Op 24 februari 1988 kocht ik in Parijs een boek
van negenhonderdvijfentwintig pagina’s: de Écrits van Jacques Lacan. Op
de franse titelpagina, zoals deze eerste bladzijde in drukkersjargon heet, liet
ik een stempel zetten:
ÉCOLE DE
LA CAUSE FREUDIENNE
1, rue Huysmans, 75006 PARIS
In het café in het Quartier Latin dat wij, mijn latere vrouw en ik, daarop
bezochten, ontmoetten we twee dertigers die intellectuelen-Frans bezigden
en in een gesprek verwikkeld waren. Het bleken filosofen. De een had
bij Althusser, de ander bij Foucault college gevolgd. Maar de meesters waren
dood en zelf hadden ze zich laten omscholen tot computerprogrammeur.
Het Franse denken verkeerde in een crisis. Derrida? Een exportproduct.
Deleuze? Een impasse... Toen richtte een van hen een vraag tot
ons. Waren er ook belangrijke Nederlandse filosofen, wilde hij weten.
Een stilte trad in. Nederlandse filosofen? Wij zijn een volk van theologen,
lichtte ik toe. Een filosofische traditie ontbreekt. In het beste geval
zijn we goede leerlingen van echte filosofen, die zich elders bevinden – in
Duitsland, Frankrijk of de Verenigde Staten. Filosofie in Nederland,
schrijft Lolle Nauta (1990), is import. Nederlandse filosofie is de filosofie
‘van het land met de grootste haven ter wereld’ (p. 5). De Nederlandse receptie
van buitenlandse filosofische producten, zoals het existentialisme, is
14