T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

A h i l i k
A n s i k l o p e d i s i
yonlarına rağmen melikü’t-tüccâr tamamıyla tüccarların
adına yetkin bir lider de değildi.
Bazan melikü’t-tüccâr seçimine bile gerek kalmaksızın
tüccarlar arasında kendiliğinden bir lider
ortaya çıktığı da olmuştur. 1858’de Tebriz’de
Aga Mir Muhammed Isfehanî adlı bir tüccar, bütün
tüccarların doğal lideri konumundaydı ve
şehirdeki bütün tartışma ve ihtilafları gidermişti.
Bazı melikü’t-tüccârlar bir kararıyla şehrin bütün
dükkânları kapatacak kadar güçlü otoriteye
sahipti. XX. yüzyılın başında Tebriz’de melikü’ttüccâr
Hacı Mehdi Kuza bunlardan biriydi.
Kaçar İranı’nda unvanların artmasıyla beraber
melikü’t-tüccârlardan başka sözü geçen diğer tüccar
reisleri arasında müşiru’t-tüccâr, mu‘temedü’ttüccâr,
mu‘înu’t-tüccâr ve nâzimu’t-tüccâr gibi
unvan taşıyanlar da vardı. Bunlar resmî bir pozisyonda
olmadıkları gibi melikü’t-tüccârın görevlerini
de üstlenmiş değillerdi.
XIX. yüzyılın ikinci yarısında gelişen ekonomik
durum, hükümet ile tüccarlar arasındaki olan ilişkiyi
de etkiledi. Hükümet tarafından malî sıkıntıları
aşmak için alınan yeni tedbirler, tüccar sınıfını
zor durumda bıraktı ve hükümetle aralarının açılmasına
sebep oldu. 1890 yılındaki tütün ayrıcalığı
ve yeni düzenlemeler, büyük tüccarların muhalefetini
ve büyük şehirlerde melikü’t-tüccârın başkanlığında
protesto hareketlerini beraberinde getirdi.
Bu yönde gelişen olaylara bağlı olarak melikü’ttüccârlık
makamı hükümet nezdindeki itibarını
kaybetti. Kaçarların düşüşü ve yeni müesseselerin
kurulmasıyla birlikte melikü’t-tüccâr makamı işlevini
tamamen yitirdi.
KAYNAKÇA:
Mirza Hasan Fesâ’i, Farsname- i Nasirî, I (1313), s. 308-309; Muhammed
Hâşim Âsif, Rüstemü’t-Tevârîh, (yay. Muhammed Müşîrî),
Tahran 1348, s. 94, 100; W. M. Floor, “The Merchants (Tujjar ) in
Qâjâr Iran”, ZDMG, CXXVI(1976), s. 101-135; aynı yazar, “Bankruptcy
in Qâjâr Iran”, ZDMG, CXXVII(1977), s. 61–76; G. N.
Curzon, Persia and the Persian Question, I, London 1966, s. 450;
Süheylâ Turâbî Fârsânî, “Rihteşinâsî-yi Tabak-i Tüccâr-ı Mukârin-i
Cünbeş-i Meşrutiyet”, Mecelle-i İlmî-Pejuheşî-yi Dânişkede-i
Edebiyyât ve Ulûm-İnsânî, II, İsfahan 1384, s. 63–88; Nadiya Bergnisi,
“Tâcir”, Danişname-i Cihan-ı İslâm, VI, Tahran 1380, s. 50-
52; G. G. Gilbar, “Malik al-Tudjdjar” EI, VI, s. 276-277.
Rıza KURTULUŞ
MEMLEKET HAVALARI I:
ESNAF TÜRKÜLERİ
Sadi Yaver Ataman tarafından 1954 yılında
İstanbul’da yayımlanan bu kitap 32 sayfadan oluşur.
Kitap son derece yalın bir şablonla hazırlanmış
olup içindekiler bölümü bulunmamaktadır.
Önsöz mahiyetindeki “Bir Kaç Söz” başlığından
başka “Memleket Havaları” başlığı bulunmaktadır.
Kitabın başında esnaf teşkilatının temeli olan
Ahiliğin veciz bir ifadesi yer almaktadır:
“Her seherde besmeleyle açılır dükkânımız
Hz. Hızırdır pirimiz, üstâdımız”
Esnaf Türkülerinin başında ise şu dörtlük verilmiştir:
Bâzârı âlemi dolaşan âşık
Meyleder esnaftan bir dilrübâya
Sen de sev birini tab’a muvafık
Meraman varise ahzüatâya
“Her hakkı mahfuzdur” ibaresiyle başlayan kitabın
“Bir Kaç Söz” başlığında müzikolog Sadi
Yaver Ataman, Esnaf Türküleri’nin halk musikisinin
mühim bir kolunu teşkil ettiğini, zenaat
ve mesleklerle ilgili iş hayatının özelliklerini açık
ve samimi bir mizah ifadesi ile dile getirdiğini ve
ayrıca çeşitli esnaf gruplarına ait ritm, âhenk ve
hareketleri bu türkülerde görmenin mümkün olduğunu
dile getirir.
Eserin “Memleket Havaları” başlığında ise esnaf
türkülerinin notaya alınmış şekilleri ve sözleri
verilir. Bu bağlamda terzi, değirmenci, berber,
hamamcı, keçeci, arabacı, balıkçı, oduncu, kah-
111