T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
1WQPJ6Jax
1WQPJ6Jax
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
A h i l i k<br />
A n s i k l o p e d i s i<br />
258<br />
Ahi şecerenameleri, fütüv<strong>ve</strong>tnamelerdeki doğrudan<br />
Ahileri <strong>ve</strong> Ahi ocaklarını ilgilendirmeyen<br />
konulardan ayıklanmış şekilde fütüv<strong>ve</strong>t usûl <strong>ve</strong><br />
erkânının özet olarak anlatıldığı, tekke içi erkân,<br />
usul <strong>ve</strong> kaidelerle, Ahilerin gündelik hayattaki<br />
ekonomik <strong>ve</strong> hukukî faaliyetlerine dair Ahi<br />
ocaklarının tüzüğü olmak üzere kaleme alınmış<br />
eserlerdir. Ahilik kültürü, Xx. yy. başlarına kadar<br />
kuşaktan kuşağa fütüv<strong>ve</strong>tnameler <strong>ve</strong> şecerenamelerle<br />
taşınmıştır.<br />
Ahi şecerenameleri, fütüv<strong>ve</strong>tnamelerde ele alınan<br />
“fütüv<strong>ve</strong>tin kaynağı, Ahi ocağında adap kuralları,<br />
şed kuşanma” gibi hususları özet olarak ele alır.<br />
Ancak Ahiliğin pratik yönünü ilgilendiren hususlar<br />
göz önüne alındığında tam tersine şecerenameler<br />
erkândan teşkilâtın işleyiş usullerine, cezalandırma<br />
metotlarına kadar çok daha ayrıntılıdır.<br />
Başka bir deyişle fütüv<strong>ve</strong>tnameler teorik ağırlıklı<br />
iken şecerenameler doğrudan pratiğe yönelik<br />
eserlerdir. Fütüv<strong>ve</strong>tnameler arasında kısmen telif<br />
sayılabilecekler bulunsa da öz itibarıyla çoğu<br />
Farsçadan tercümedir. Halbuki Anadolu’daki Ahi<br />
tekkelerinin (ocak, lonca) işleyişine dair kalıcı<br />
bir “tüzük” ortaya koymak maksadıyla hazırlandığı<br />
anlaşılan Ahi şecerenamelerini bu yönüyle<br />
hem telif, hem de fütüv<strong>ve</strong>tnamelere göre daha<br />
millî <strong>ve</strong>ya yerel karaktere sahip; genel değil daha<br />
özel konuları ele alan eserler olarak tanımlamak<br />
mümkündür. Başka bir deyişle fütüv<strong>ve</strong>tnameleri<br />
fütüv<strong>ve</strong>t erbabı için bir “anayasa”ya, birçoğu Ahi<br />
Evran’ın mesleği olan debbağ esnafına hitap etmek<br />
üzere yazılan Ahi şecerenamelerini ise Ahiler<br />
için yazılmış“tüzük”lere benzetebiliriz.<br />
Şecerenamelerde dil <strong>ve</strong> imlâ kusurlarına sık<br />
rastlanır. Bunu, şecerenamelerin debbâğ esnafı<br />
tarafından, yani tahsil <strong>ve</strong> bilgi düzeyi sınırlı olan<br />
kesimlerce çoğaltılmış olmasına bağlamak yanlış<br />
olmaz. Halbuki fütüv<strong>ve</strong>tnamelerde bu türden<br />
hatalara pek rastlanmaz <strong>ve</strong> şecerenamelere göre<br />
edebî değeri de haiz metinlerdir.<br />
Çoğu birbirine benzeyen, hatta bazıları çok az<br />
farklarla birbirinin kopyası olan Ahi şecerenamelerinin<br />
bugün muhtelif yerlerde, cetleri içinde “Ahi<br />
Baba” olan ailelerin ellerinde olduğunu tahmin<br />
ediyoruz. Nitekim En<strong>ve</strong>r Behnan Şapolyo’nun “Ahi<br />
Evran yakınlarından” En<strong>ve</strong>r Kardeş’in elinde biri<br />
şecerename olmak üzere Ahilikle alâkalı 43 adet<br />
belge olduğunu söylemesine <strong>ve</strong> bugüne kadar yayımlanan<br />
şecere <strong>ve</strong> icazetnâme metinlerinin tespit<br />
edildiği yerlere bakıldığında bu durum görüldüğü<br />
gibi Kırşehir Müzesi’nde bulunup Müze’deki diğer<br />
Ahilik belgeleriyle birlikte tamamı yayımlanan<br />
şecerenameler de ailelerden yapılan bağışlarla<br />
temin edilmiştir (Bunun, Ahiliğin tamamen bir<br />
sivil toplum kuruluşu olmasıyla ilgili olduğu<br />
gözden uzak tutulmamalıdır.)<br />
Yukarıda zikredilen münferit çalışmalardan<br />
başka Ahi Sinan Şeceresi üzerine yapılan bir<br />
doktora tezi, Kırşehir Müzesi’nde bulunup<br />
Müze’deki diğer Ahilik belgeleriyle birlikte tamamı<br />
yayımlanan şecerenameler, yine M. Ali<br />
Hacıgökmen’in bir tebliği ile M. Fatih Köksal’ın<br />
konferansı, Ahi şecerenameleriyle alâkalı neşredilmiş<br />
belli başlı çalışmalar olarak zikredilebilir.<br />
Bütün şecerenamelerde standart bir sıra izlenmemekle<br />
birlikte ortalama bir Ahi şeceresinin<br />
muhtevası genel olarak şu sıraya göre tertip<br />
edilir: Besmele, hamdele <strong>ve</strong> sal<strong>ve</strong>leyle başlandıktan<br />
sonra <strong>ve</strong>rilen peygamberlik silsilesi, hususiyle<br />
Hz. Âdem’in ilk şed kuşanan kişi olmasına<br />
dair rivayeler; Ahi Evran’ın menkıbeleri,<br />
kerametleri; şecere / silsile kısmı; debbağlık<br />
mesleğinin kutsiyetine dair anlatılar; Ahi ocaklarındaki<br />
fiilî işleyiş, iktisadî <strong>ve</strong> hukukî uygulamalar;<br />
fütüv<strong>ve</strong>t erkân <strong>ve</strong> âdâbına dair bilgiler;<br />
Ahi mahfilinde sağ <strong>ve</strong> sol tarafta oturacak esnaflar<br />
<strong>ve</strong> bu meslek erbabının pirlerinin isimlerinin<br />
bulunduğu cet<strong>ve</strong>ller. Bütün Ahi şecerelerinde<br />
bu bölümlerin hepsi bulunmamakla<br />
birlikte genel konular <strong>ve</strong> diziliş bu şekildedir.<br />
Ahiliğin uygulamaya yönelik tarafını, kelimenin<br />
tam manasıyla “yaşanan Ahilik”i öğrenebilmek<br />
için birincil başvuru kaynaklarının Ahi şecerenameleri<br />
olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu<br />
önemine rağmen, üstelik yeterli <strong>ve</strong>ri elde edilebilecek<br />
kadar şecere metni de yayımlandığı<br />
hâlde bu değerli metinlerin, tarih, iktisat tarihi,<br />
sosyoloji, tasavvuf tarihi, halkbilim, dil <strong>ve</strong> edebiyat<br />
gibi konuyla ilgili alanların uzmanlarınca<br />
yeterince çalışılmamış olmasını önemli bir eksiklik<br />
olarak kaydetmek gerekir.<br />
KAYNAKÇA:<br />
Şemseddin Sâmî, Kamûs-ı Türkî, İstanbul 1317; Mehmet Zeki<br />
Pakalın, Osmanlı Tarih <strong>ve</strong> Deyimleri Sözlüğü, III, Ankara 1993;<br />
Nazmi Tombuş, “Ahiler IV –Terimler <strong>ve</strong> Törenler”, Çorumlu,<br />
sy. 42, 1943, s. 1217; En<strong>ve</strong>r Behnan Şapolyo, Kırşehir Büyükleri,<br />
Ankara 1967; Cemil Cahit Güzelbey, “Bir Ahi Şeceresi”,<br />
Türk Kültürü <strong>ve</strong> Ahilik XXI. Ahilik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri<br />
(13-15 Eylül 1985 Kırşehir), İstanbul 1986, s. 235-241;<br />
Ferhat Ecer - Arif Yıldırım, “Ahi Birlikleri <strong>ve</strong> Bir Belge”, Türk<br />
Dünyası Araştırmaları, sy. 53, 1988, s. 171-181; Sadi Bayram,<br />
“Ahilik <strong>ve</strong> Bir Ahi Şeceresi”, TTK Belleten, sy. 222, 1994, s.
Change language