T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
1WQPJ6Jax
1WQPJ6Jax
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
A h i l i k<br />
A n s i k l o p e d i s i<br />
332<br />
VAKIFLAR GENEL<br />
MÜDÜRLÜĞÜ VAKIF<br />
KAYITLAR ARŞİVİ<br />
Selçuklu, Beylikler <strong>ve</strong> Osmanlı dönemlerinden<br />
aslı <strong>ve</strong>ya sureti günümüze kadar ulaşabilen 27 binin<br />
üzerinde vakfiye, zeyl-i vakfiye; Ahi tekkeleri<br />
<strong>ve</strong> vakıflarına ait tevcih, şahsiyet kaydı <strong>ve</strong> berat,<br />
hüccet, muhasebe kaydı, sekiz Ahi’ye ait vakfiye<br />
gibi sayıları milyonları bulan yüzlerce çeşit vakıf<br />
belgesi bu arşivde muhafaza edilmektedir.<br />
Vakıf Kayıtlar Arşivi, 1242 (1826) yılında Evkaf-ı<br />
Hümayun Nezâreti’nin kurulmasından önce,<br />
merkezde selâtin vakıflarının nazırı Dârüssaade<br />
Ağası, Haremeyn vakıfları müfettişi, Evkaf muhasebecisi<br />
<strong>ve</strong> muhtelif makamlar tarafından tutulan<br />
defterler ile Evkaf-ı Hümayun Nezâreti’nin kurulmasından<br />
sonra buraya bağlı merkez <strong>ve</strong> taşra teşkilatları<br />
tarafından tutulan defter <strong>ve</strong> kayıtlardan<br />
oluşmuştur.<br />
Vakıf Kayıtlar İdaresi Arşivi, Evkaf-ı Hümayun<br />
Nezâreti’nin kaldırılması <strong>ve</strong> 1924 yılında Evkaf<br />
Umum Müdürlüğü’nün kurulmasından sonra bir<br />
süre daha İstanbul’da kaldıysa da 26 Şubat 1936<br />
tarihinde Ankara’ya Vakıflar Genel Müdürlüğü binasına<br />
nakledilmiştir.<br />
Vakıf Kayıt Kayıtlar Arşivi’nde 197 adedi kasalarda,<br />
diğerleri ise dolaplarda muhafaza edilen<br />
toplam 410 adet tezhipli müstakil vakfiye mevcut<br />
olup, bunlar daha çok padişah, hanım sultan,<br />
valide sultan, paşalar, saraylı kadınlar <strong>ve</strong> devletin<br />
üst düzey kademelerinde görev yapan kişilere<br />
aittir.<br />
Vakfiye Defterleri: Müstakil <strong>ve</strong> muhtelif kişilere<br />
ait olan vakfiyelerin yazılı olduğu tezhipli 410<br />
defterle beraber toplam 623 adettir. Bunlar İstanbul<br />
Vakfiye Serisi (570-577); Mücedded Anadolu<br />
Serisi (578-619); Küçük Evkaf Serisi (623-633);<br />
Haremeyn Mukataa Serisi (730-733); Haremeyn<br />
Serisi (734-748); Rumeli Vakfiye Serisi (987-996);<br />
Müstakil Vakfiye Defterleri (1625, 634)’dir.<br />
Hazine Defterler Atik Şahsiyet Defterleri:<br />
660 adet olup, tamamı siyakat yazı ile<br />
yazılıdır. Aralarda divani yazı ile kayıtlı vakfiye,<br />
zeyl, hüccet, hüküm, berat, ferman, tevcih kaydı<br />
gibi belgelere de rastlanılmaktadır. Tarih itibariyle<br />
943 (1536), 1282 (1865) tarihleri arasını<br />
kapsamaktadır. Ayrıca bu defterlerin bir kısmı<br />
Anadolu, Rumeli, Haremeyn, Paşalar, Ağavat, Havatin,<br />
Paşalar, Muhasebe, Yeşil, Kırmızı, Beyaz <strong>ve</strong><br />
Askerî; diğer bir kısmı ise vakıf bazlı olarak müstakil<br />
<strong>ve</strong>ya grup halinde tasniflenmiştir.<br />
Hurufat Defterleri (Ruznamçe Defterleri):<br />
Vakıfların günlük tayin <strong>ve</strong> terfi işlemlerinin<br />
yazıldığı defterlerdir. Bunlar dönemin kaza<br />
idarî yapısına göre tutulmuştur. Arap Alfabesine<br />
göre, yerleşim yerleri isimleri alfabetik dizilmiş,<br />
vakıf işlemleri de ilgili kazanın isminin altına<br />
yazılmıştır. Defterler, harf kelimesinin Arapçaya<br />
göre çoğulu hurufat kelimesinden almıştır. Vakıfların<br />
hemen her türlü görev tevcihatının tutulduğu<br />
bu defterlerden atîk <strong>ve</strong> cedîd olmak üzere tespit<br />
edilebilen en eski tarihli hurufat defteri 975<br />
(1567) <strong>ve</strong> son tarihli olanı ise 1262 (1844)’dir.<br />
Ahi yapıları ile esnaf teşkilatı konularında oldukça<br />
zengindir. Bu defterler Anadolu Hurufat,<br />
Rumeli <strong>ve</strong> Dersaadet-Rumeli gibi serilerden oluşmakta,<br />
özellikle Anadolu serisinin büyük kısmının<br />
başında defterin içerisinde bulunan yerleşim<br />
yerleri <strong>ve</strong> bulunduğu sayfalarla ilgili fihristleri<br />
bulunmaktadır. Rumeli <strong>ve</strong> Dersaadet-Rumeli serisinin<br />
ise bir kısmının fihristi olmakla beraber<br />
genel olarak karışık/mahlut şeklinde adlandırılmaktadır.<br />
Toplam hurufat defteri adedi 416’dır.<br />
Yeni Şahsiyet / Esas Defterleri: 1262<br />
(1845) tarihinden sonra tutulan defterler olup<br />
vakıfların şahsiyet kayıtları ile görevlilerin tayin,<br />
terfi <strong>ve</strong> tedavül işlemlerini ihtiva etmektedir.<br />
Hazine Defterlerinin / Atik Şahsiyet devamı niteliğince<br />
olan defterler Müstakil Esas Defterleri,<br />
Dersaadet Esasları, Anadolu, Haremeyn esasları<br />
gibi kısımlara ayrılmaktadır.<br />
Atik şahsiyet, yeni şahsiyet <strong>ve</strong> hurufat defterleri<br />
ölüm, ferağ, intikal, azl, ref, kasr-ı yed, hüsn-i<br />
rızâ, ehliyetsizlik, liyakatsizlik <strong>ve</strong>ya bir başka<br />
sebepten dolayı görevli atamalarını ihtiva eden<br />
defterler olup, vakfın adı, şahsın görev yaptığı<br />
hayratın adı, aldığı ücret, atama bürokrasisi, görev<br />
türü, aldığı ücret, görevin türü, vakfın türü,<br />
vakıf ile ilgili muhtelif defterlere detaylı bilgi için<br />
göndermeler mevcuttur.<br />
Ahkâm Defterleri: Padişahlar tarafından<br />
vakıflarla ilgili olarak <strong>ve</strong>rilmiş emirlerin yazılı<br />
olduğu defterler olup 110 adettir. Ayrıca Sultan<br />
Abdulmecit Ahkâmı, Sultan Mahmud Ahkâmı<br />
gibi müstakil bir <strong>ve</strong>ya birkaç vakfa ait defterler<br />
de mevcuttur. Bunların muhtevasında esnaf<br />
grupları, vakıfların icare, icareteyn, âşâr, mukataa,<br />
gedik gelirleri, işletme usulleri <strong>ve</strong> vakıf<br />
akar <strong>ve</strong> hayratın “tamir <strong>ve</strong> termimleri”, tahsisler,<br />
nizamnâmeler, evkaf görevlilerinin tayin, terfi
Change language