T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
1WQPJ6Jax
1WQPJ6Jax
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
A h i l i k<br />
A n s i k l o p e d i s i<br />
rinde yer <strong>ve</strong>rmişlerdir. Bunların bir kısmında<br />
Mısırlı âlim Abdülvahhâb Şârânî’nin de yer aldığı<br />
görülmektedir. Öte yandan Nureddin Abdüssamed<br />
ile devam eden silsilelerin birinden XV.<br />
yüzyılda Zeyniyye, bir diğerinden XVI. yüzyılda<br />
Âdiliyye (Bedriyye) şubeleri doğdu. Zeynüddin el-<br />
Hâfî (ö. 838 / 1435) tarafından Herat’ta kurulan<br />
Zeyniyye Horasan, Hicaz, Suriye, Mısır, Anadolu<br />
<strong>ve</strong> Rumeli’de geniş çevreye yayıldı. Âdiliyye ise<br />
Mekkeli Bedreddin Muhammed el-Âdilî (ö. 970<br />
/ 1562) tarafından kurulmuştur. Desûkiyye tarikatının<br />
kurucusu İbrâhim ed-Desûkî de (ö. 676<br />
/ 1277), Nureddin Abdüssamed <strong>ve</strong> halifesi Necmeddin<br />
Mahmud İsfahânî vasıtasıyla Sühre<strong>ve</strong>rdiyye<br />
tarikatından hırka giymiştir. Nûreddin Abdüssamed,<br />
Muhyiddin İbnü’l-Arabî mektebinin<br />
önemli temsilcilerinden Abdürrezzak el-Kâşânî<br />
<strong>ve</strong> onun ders arkadaşı İzzeddin el-Kâşî’nin de<br />
şeyhidir. Necîbüddin Ali b. Büzgaş’tan sonra<br />
Hâce İmâmüddin Muhammed’le devam eden silsileden<br />
ise XV. yüzyılda İsfahanlı Pîr Cemâleddin<br />
Ahmed Ardistânî (ö. 879 / 1474-75) ile Pîr<br />
Cemâliyye şûbesi doğdu. Bu şubenin ayrıca<br />
Şehâbeddin es-Sühre<strong>ve</strong>rdî’nin Hindistan’daki<br />
halifesi Bahâeddin Zekeriyyâ-yı Multânî’ye Fahreddin<br />
Irâkî üzerinden varan silsilesi de vardır.<br />
Sühre<strong>ve</strong>rdiyye tarikatı Hindistan’a Delhi<br />
Sultanlığı’nın (XIII-XVI. yüzyıllar) ilk dönemlerinde<br />
Şehâbeddin es-Sühre<strong>ve</strong>rdî’nin halifeleri vasıtasıyla<br />
girdi. Delhi bölgesinde Hamîdüddin Nâgevrî<br />
(ö. 643 / 1246) ile Nûreddin Mübârek Gaznevî<br />
(ö. 632 / 1234), Bengal bölgesinde Ebü’l-Kâsım<br />
Celâleddin Tebrîzî (ö. 641 / 1244) <strong>ve</strong> Multan’da<br />
Bahâeddin Zekeriyyâ-yı Multânî (ö. 661 <strong>ve</strong>ya 666<br />
/ 1267) faaliyet gösterdiler. Hindistan’ın Nâgevr<br />
şehrinde babası gibi kadılık yaptığı için “Nâgevr<br />
kadısı” olarak tanınan Buhâralı Hamîdüddin<br />
Nâgevrî, semâ meclisleri tertip etmesi sebebiyle<br />
bir ara Delhi Sultanı Şemseddin İltutmış’a<br />
şikâyet edildiyse de, dervişlerin manevî eğitimi<br />
için semâın caiz olduğu hususunda sultanı ikna<br />
etti <strong>ve</strong> onunla iyi ilişkiler geliştirdi. Sühre<strong>ve</strong>rdiyye<br />
mensuplarına destek olduğu <strong>ve</strong> elden geldiğince<br />
onları devlet kadrolarına yerleştirdiği kaydedilen<br />
İltutmış’ın, yeğeni Sa‘deddin’i bu tarikata<br />
girmesi için Şeyh Hamîdüddin’e gönderdiği rivayet<br />
edilmektedir. Fakat sultanın tarikata intisap<br />
ettiğine dair kesin bir bilgi yoktur. Hamîdüddin<br />
Nâgevrî Çiştiyye tarikatından da hilâfet almıştır.<br />
Nûreddin Mübârek Gaznevî ise (ö. 632 / 1234)<br />
Sultan İltutmış tarafından Delhi şeyhülislamlığına<br />
getirilmiş <strong>ve</strong> Mîr-i Delhî lakabıyla anılmıştır.<br />
Saray camiinde hutbeler irad eden Gaznevî’nin,<br />
devlet adamlarının din kurallarına aykırı davranışlarını<br />
<strong>ve</strong> sultan huzurunda ziyaretçilerin<br />
secde etmesi uygulamasını açıkça tenkid ettiği<br />
belirtilmektedir.<br />
Bengal bölgesindeki faaliyetleriyle tanınan<br />
Celâleddin Tebrîzî, Bağdat’tan Hindistan’a gitmek<br />
üzere Şehâbeddin es-Sühre<strong>ve</strong>rdî’nin Hindistanlı<br />
halifesi Bahâeddin Zekeriyyâ ile birlikte yola<br />
çıkmışlardır. İlk olarak Delhi’ye giden Tebrîzî’yi<br />
Sultan İltutmış karşıladı <strong>ve</strong> sarayında misafir<br />
etti. Sultanın ona gösterdiği itibarı çekemeyenler<br />
şeyhe bazı iftiralarda bulunmuşlar, bunun üzerine<br />
şeyh, hakkında söylenenlerin iftiradan ibaret<br />
olduğu ortaya çıktığı halde, Delhi’yi terk ederek<br />
Bengal’e gitmiştir. Hângâhını burada kuran<br />
Tebrizî’nin birçok Hindu <strong>ve</strong> Budist’in Müslüman<br />
olmasına <strong>ve</strong>sile olduğu belirtilmektedir.<br />
Çiştiyye, Kadiriyye <strong>ve</strong> Nakşibendiyye ile birlikte<br />
Hindistan’ın yaygın dört tarikatından biri olan<br />
Sühre<strong>ve</strong>rdiyye’nin Hindistan <strong>ve</strong> Pâkistan’da kalıcı<br />
olmasında daha çok Bahâeddin Zekeriyyâ-yı<br />
Multânî’nin faaliyetleri etkili oldu <strong>ve</strong> tarikat onun<br />
halifeleri vasıtasıyla devam etti. Aslen Kureyş kabilesine<br />
mensup olduğu için Kureşî nisbesiyle de<br />
anılan Bahâeddin Zekeriyyâ özellikle tüccar kesiminden<br />
elde ettiği müridleri sayesinde Multan’da<br />
geniş imkânlara sahip bir hângâh kurdu. Burası<br />
Horasan, Türkistan, Sind <strong>ve</strong> Delhi ticaret yolları<br />
üzerinde olduğu için muhtelif bölgelerden pek<br />
çok kimseyi dergâhına çekmeyi başardı. Sühre<strong>ve</strong>rdiyye<br />
Bahâeddin Zekeriyyâ’dan önce bu<br />
bölgeye, Şehâbeddin es-Sühre<strong>ve</strong>rdî’nin Sind’e<br />
gönderdiği halifesi Şeyh Nuh ile girmişse de, tarikatın<br />
kalıcı olarak teşkilatlanması Bahâeddin<br />
Zekeriyyâ tarafından gerçekleştirilmiştir.<br />
Bahâeddin Zekeriyyâ Şeyh Nuh’un <strong>ve</strong>fatından<br />
sonra Sind bölgesine, kırmızı elbise giydiği için<br />
Lâl Şehbaz Kalender olarak tanınan kalender<br />
meşrepli Mîr Seyyid Osman <strong>ve</strong> kuzeni Muhammed<br />
Mûsâ Kureşî gibi halifelerini göndermiştir.<br />
Sohbetine halkın yanı sıra alimler <strong>ve</strong> yöneticilerin<br />
de katılmasıyla her geçen gün etkisi daha<br />
da artan Bahâeddin Zekeriyyâ, Delhi Sultanı<br />
İltutmış’ın Sind <strong>ve</strong> Multan’ı kendi topraklarına ilhak<br />
etme teşebbüsünü destekledi. İltutmış’a yazdığı<br />
bir mektup Nâsırüddin Kubaça’nın eline geçmesine<br />
rağmen Nâsırüddin onu cezalandırmaya<br />
cesaret edemedi. İltutmış Multan’ı zaptedince<br />
Bahâeddin’in mevkii daha da güçlendi <strong>ve</strong> ülke-<br />
241
Change language