T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
1WQPJ6Jax
1WQPJ6Jax
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
A h i l i k<br />
A n s i k l o p e d i s i<br />
26<br />
hizmetlerin fiyatlarının tespit <strong>ve</strong> teftişi hususlarını<br />
düzenleyen kanunlara denirdi. Bu bağlamda Fatih<br />
Sultan Mehmed, İstanbul’u aldıktan sonra mal <strong>ve</strong><br />
hizmet fiyatlarında devletçe tespit edilen üst sınır<br />
olan narh işlerinin tanzimi hususlarını teftiş etmişti.<br />
Esasında devletin mühim işlerinden biri,<br />
narh fiyatlarını kontrol etmek, büyük şehirlerde<br />
gıda <strong>ve</strong> zahireyi zamanında toplayıp iaşe buhranlarının<br />
önüne geçmekti.<br />
Fiyat işlerinin düzenlenmesi hususunda yetkili kişiler<br />
genelde kadılardı. Kadının emrinde muhtesip<br />
yahut muhtesip ağası denilen bir görevli vardı.<br />
Muhtesibin görevi, kadının <strong>ve</strong>rdiği kararları uygulamak<br />
<strong>ve</strong> çarşı <strong>ve</strong> pazardaki hayatın düzenini sağlamaktı.<br />
Kadıların narh yani fiyatları belirlemesi,<br />
XIX. yüzyılın ikinci yarına kadar devam etti.<br />
Mal <strong>ve</strong> eşya fiyatlarının tespiti, kadının başkanlığında<br />
ilgili esnafın yöneticisi <strong>ve</strong> temsilcisiyle birlikte<br />
yapılırdı. Bunu takiben özellikle büyük şehirler<br />
için hükümdarlara mahsus kanun mecmuaları<br />
tanzim edilirdi. Nitekim II. Bayezid döneminde<br />
907 (1502) yılında İstanbul, Bursa <strong>ve</strong> Edirne’ye<br />
ait ihtisâb kanunnâmelerinin tanzim edildiği dikkati<br />
çekiyor. En eski kanunnâmelerden olan bu<br />
üç kanunnâmenin dikkati çeken özelliği, basit bir<br />
narh defteri halinde sadece eşya isimlerini <strong>ve</strong> fiyatlarını<br />
sıralamayıp fiyatların her birinin hangi<br />
usullerle nasıl tespit <strong>ve</strong> teftiş edildiğini <strong>ve</strong>rmesidir.<br />
Ayrıca mal <strong>ve</strong> ürünlerin vasıfları, fiyat bakımından<br />
standart sayılabilecek bir esasa bağlanmıştır.<br />
Daha sonra tanzim edilen Narh Defterleri’nden<br />
oldukça farklı olan bu kanunların, esasları muhafaza<br />
edilmek şartıyla bilahare hem şekil <strong>ve</strong> usul<br />
hem de bir kanunnâme olarak nümunelerinin<br />
çıkarıldığı da görülmektedir. Bu bakımdan söz<br />
konusu hususlar, bu üç ihtisâb kanunnâmesinin,<br />
orijinal <strong>ve</strong> hâlis nümuneler olarak değerini bir kat<br />
daha arttırmaktadır.<br />
Sultan II. Bayezid’in emri ile 907 (1501) tarihinde<br />
başkent İstanbul, Bursa <strong>ve</strong> Edirne’ye mahsus<br />
olmak üzere tanzim edilen <strong>ve</strong> Ömer Lütfi Barkan<br />
tarafından yayımlanan bu kanunnâmeler, Topkapı<br />
sarayı Revan Köşkü Kitapları arasında padişahlara<br />
mahsus 1935 nolu kanun mecmuasının içinde<br />
yer almaktadır. Bu kanunnâmelerin muhtevaları<br />
şöyledir.<br />
Kanunnâme-i İhtisâb-ı İstanbul el-mahrûsa:<br />
Halkın gıda <strong>ve</strong> ihtiyaç maddelerinin adlarını, icabı<br />
halinde her ürünün türünü, fiyatlarını, kalitesini<br />
maddeler halinde <strong>ve</strong> ayrıntılarıyla <strong>ve</strong>ren İstanbul<br />
İhtisab Kanunnâmesi, yaklaşık 62 maddeden oluşur.<br />
Bu maddeler sırasıyla halkın en temel gıda<br />
ihtiyacının başında gelen etin muhtelif mevsimlerdeki<br />
fiyatını; İstanbul’un et ihtiyacı için alınmış<br />
olan tedbirler <strong>ve</strong> celebkeşleri; ekmeğe <strong>ve</strong> ekmekçilere<br />
ait nizamlar ile ekmek fiyatlarının tespitini;<br />
taşradan İstanbul’a gelecek yiyecek fitalarına<br />
konan narhın esaslarını; aşçı dükkânlarına ait<br />
nizamları; kavaflara ait nizamlar ile imal edilen<br />
muhtelif cins eşyaların çeşitleri <strong>ve</strong> fiyatlarını;<br />
ayakkabıların dayanma sürelerini; muhtelif cins<br />
deri <strong>ve</strong> kösele fiyatlarını; deri tüccarlarının kazançlarının<br />
hesabını; deri fiyatlarının yükselmemesi<br />
için alınan tedbirleri; fiyatların tespitinde<br />
esas prensip <strong>ve</strong> kontrol meselesini; terziler <strong>ve</strong><br />
fazla ücret alan terzilere <strong>ve</strong>rilecek cezaları; marangoz<br />
<strong>ve</strong> duvarcıların ücretlerini; kumaşların<br />
uzunluğu <strong>ve</strong> eni ile ilgili uyulacak prensipleri;<br />
sarî hastalıklara karşı muhtesibin görevlerini;<br />
narh tayininde dikkat edilecek hususları <strong>ve</strong> aylık<br />
teftişler ilgili kanun maddelerini içine alır.<br />
Kanunnâme-i İhtisâb-ı Bursa: Bursa ile ilgili<br />
ihtisab kanunnâmesi, bu nevi kanunnamalerin<br />
hangi maksatla <strong>ve</strong> hangi sebepten dolayı tanzim<br />
edildiği ile başlar. Bunu takiben halkın en temel<br />
gıda ihtiyacı olan ekmek fiyatlarinın tespiti; ekmek<br />
satışı esnasında tesadüf edilen yolsuzlukların<br />
çeşitleri; pide <strong>ve</strong> simit fiyatları; et fiyatları<br />
İstanbul’a nazaran Bursa’daki et fiyatları, et satışlarındaki<br />
yolsuzluklar; mey<strong>ve</strong> fiyatlarını yükseltmek<br />
için pazarcıların başvurdukları usulsüz<br />
hareketler <strong>ve</strong> pazarcıların şikâyeti; muhtelif<br />
mey<strong>ve</strong> çeşitlerinin isimleri <strong>ve</strong> fiyatları; pazardaki<br />
malların fiyatlarının yükselmemesi için alınacak<br />
tedbirler; sebzevatçılar <strong>ve</strong> pazarcılar arasındaki<br />
ihtilaflar; helva çeşitleri, şerbet fiyatının tayin<br />
edilme hususları; muhtelif kumaşların narhları;<br />
elbise şekilleri gibi konularda uygulanacak kanun<br />
maddeleri yer alır.<br />
Sûret-i Kanunnâme-i İhtisâb-ı Edirne: Edirne<br />
ile ilgili ihtisâb kanunnâmesinin maddeleri, İstanbul<br />
<strong>ve</strong> Bursa ihtisâb kanunnnâmelerinin tanzimine<br />
benzer bir özellik gösterir. Bu bağlamda<br />
kanun maddelerinde başta et fiyatları; hayvan<br />
derilerinin türleri <strong>ve</strong> fiyatları; ayakkabı türleri <strong>ve</strong><br />
fiyatları; at eyerinin türleri <strong>ve</strong> fiyatları; ekmekçilerle<br />
ilgili nizamlar; aşçılar; mevsim mey<strong>ve</strong>leri,<br />
türleri <strong>ve</strong> bunlarla ilgili narhlar; helvacılar <strong>ve</strong> şerbetçiler;<br />
pamuk <strong>ve</strong> pamuk ürünleri; kuyumcular,<br />
bakırcılar, mumcular, sabuncular gibi meslek<br />
dallarıyla ilgili nizamlar <strong>ve</strong> prensipler yer alır.
Change language