T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı

Recommendations

Info

A h i l i k A n s i k l o p e d i s i 290 vermelerine sebep olmuş, Allâh’ı görüyormuş gibi ibadet (ihsan) eden takva sahibi bir mümin olmak (Buhârî, “Îman”, 37; Müslim, “Îman”, 1) tasavvufun gayesi haline gelmiştir. Öte yandan kalplerin ancak Allah’ı zikretmekle tatmin olacağı (Ra‘d 13/28), müminlerin Allah’ı çokça zikretmesi gerektiği (el-Ahzâb 33/41), Allah’ın huzuruna kalb-i selîmle çıkmanın uhrevî kurtuluş için gerekli olduğu (eş-Şuarâ 26/89), iyi ve temiz kalbe sahip olanların diğer bütün organlarının da iyi ve temiz hale geleceği (Buhârî, “Îman”, 39; Müslim, “Müsâkât”, 107) gibi hususların âyet ve hadislerde vurgulanması ise tasavvufî hayatın temeline Allah’ı çokça zikretme ve kalp temizliği konularını yerleştirmiştir. Asıl ve ebedî hayatın ölüm sonrasında bulunduğu, dünyanın ise fânî olduğu şeklindeki yaklaşım (el-Kehf 18/45-46) bu hayatın imkânlarını geçici hazlar için kullanmak yerine onları ebedî hayattaki kurtuluş için değerlendirmek gerektiği sonucunu doğurmuş, ayrıca ibadetlerin ve her türlü iyiliğin niyet ve ihlas gibi kalbî hasletlerle değer kazanması, müslümanın vicdanında derin dinî kaygı ve sorumluluk duygusunun hâkim kılınması, insanın “hevâ” kelimesiyle ifade edilen nefsinin saptırıcı eğilim ve ihtiraslarına karşı sürekli uyanık bulunması, kader ve teslimiyet inancı, uhrevî sorumluluk kaygısı, varlığın derinden temâşası ve görünenin arkasındaki anlamının kavranması vb. konulardaki açıklama ve uyarılar, İslâm dünyasında tasavvufun gelişmesine imkân veren bir zihniyet oluşturmuştur. Tasavvufu takvâ, istikamet ve keşf mücâhedesi şeklinde tasnif eden İbn Haldun tasavvufun doğuşunu Hz. Peygamber’den sonra baş gösteren siyasî anlaşmazlıklar, baskı ve zulümler; Asr-ı saâdet’teki samimi dindarlığa dayalı hayat anlayışının yerini bencilliğin, servet ve debdebe tutkularının aldığına işaret eden gelişmelere bağlamıştır. Tasavvufî düşünce Allah sevgisi ve Allah korkusu temeline dayanmakta, Allah korkusu aynı zamanda Allah’ı sevmekten kaynaklanan bir çekinme mahiyetinde olduğu için bu iki kavram birbirini tamamlamaktadır. İslam’da kullarla Allah arasındaki sevgi karşılıklıdır. Kullar Allah’ı sevdiği gibi Allah da kulları sever. Âyetlerde ifade edildiği şekliyle kulların Allah tarafından sevilmesini sağlayan tövbe, temizlik, sabır, takvâ, ihsan, adâlet, tevekkül gibi özellikler tasavvuf ehli tarafından seyru sülûk diye ifade edilen ve bir mürşid-i kâmil rehberliğinde uygulanan eğitim sürecinde özenle gerçekleştirilmeye çalışılır; bunun sonucu olarak kul ile Allah arasında manevî bir ilişki meydana gelir. Kalbi manevî hastalıklardan kurtarma ve nefsi kötü huylardan uzaklaştırmanın hedeflendiği bu eğitim sırasında müridlerden farzlarla birlikte nâfile ibadetleri de yapması, kendisine tarif edilen evrâd ve ezkârı kesinlikle ihmal etmemesi istenir. Nitekim kudsî hadiste “Kulum, üzerine farz kıldığım şeylerden daha iyi bir yolla bana yaklaşamaz. Kulum nâfilelerle de bana yaklaşmaya devam eder, nihayet ben onu severim. Ben onu sevince işiten kulağı, gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı olurum…” (Buhârî, “Rikâk”, 38) buyrulmuştur. O yüzden sûfîler farzların yanı sıra icra edilen nâfilelerin sevgiyi ve yakınlığı daha ileri derecelere ulaştırdığını vurgulamışlardır. Tasavvuf eğitiminin sonucunda kişinin iman açısından kesinlik elde etmesi, amel açısından samîmi kulluk makamına yükselerek kulluk görevlerini Allah’ı görüyormuş gibi ifâ etmesi hedeflenmektedir. Öte yandan insanı maddeye ve nefsin arzularına yönelten makam ve mevki hırsı, mal sevgisi, şehvet ve şöhret gibi bencil duygu ve istekleri ihtiva eden bağlar tamamen koparılıp atılmadıkça tam manasıyla Allah’a yönelmek ve vuslata ermek mümkün görülmemiştir. Bunu ifade sadedinde tasavvuf “Her şeyden alâkayı kesip Allah’la olmaktır” şeklinde tarif edilmiştir. İlk dönemlerden itibaren nefsin ve şeytanın hilelerine karşı uyanık olup dinî hayatı samimi bir şekilde gerçekleştirmeye çalışan tasavvuf ehli, bu hayatın dışında gördükleri ve “dünya ehli, avam” gibi isimlerle andıkları kimselerle kendi aralarında farklı ölçülerde de olsa mesafe bırakmayı tercih etmişlerdir. Zira avam nefsânî tutkulara, dünyevî menfaat ve hazlara az veya çok bağımlıdır; mutasavvıflar ise baştan beri ısrarla Allah için dost ve kardeş olmayı tavsiye etmiş ve bu maksatla kurulan dostluklara büyük önem vermişlerdir. Tasavvufî hayatta manevî kardeşilik bağı ile birbirine bağlanan ferdlerin bir araya gelerek sohbet ve zikir yapmaları, zaman zaman da inzivaya çekilmeleri için VIII. yüzyıldan itibaren hângâhlar kurulmaya başlanmıştır. Sonraki dönemlerde dergâh, tekke, zâviye gibi isimlerle de anılan bu tasavvuf merkezlerinin düzenli bir şekilde çalışması ve maksadına uygun faaliyetlerde bulunması için uyulacak bir takım kurallar, âdâb ve erkân tarzında kitaplar kaleme alınmıştır. Hângâhların dönem dönem medresenin işlev-
A h i l i k A n s i k l o p e d i s i lerini de üstlendiği, buralarda tasavvufî eğitimin yanı sıra tefsir, hadis, fıkıh, akaid, Arapça gibi çeşitli dallarda dersler verildiği, ayrıca zamanla yanlarına kütüphane, dershane, misafirhane, tabhane, şifâhâne vb. birimler eklenerek değişik fonksiyonlar icra ettiği bilinmektedir. Öte yandan ileri gelen sûfîlerin anlayış ve yaşayışlarındaki kısmî farklar başından beri mîzac, karakter, zevk farklılıkları olarak değerlendirilmiş, tasavvufî hayata eğilimli olanlar için bunlardan kendi meşreplerine en uygun olanı tercih etme imkânı sağlanmıştır. IX. yüzyılla birlikte ortaya çıkan tasavvufî akımların en önemlileri Hâris el-Muhâsibî, Serî es- Sakatî, Cüneyd-i Bağdâdî, Ebü’l-Hüseyin en-Nûrî gibi sûfîlerin temsil ettiği Bağdat mektebi ile Ebû Hafs Haddâd, Yahya b. Muâz Râzî, Hamdûn Kassâr, Ebû Osman Hîrî, Ebü’l-Kâsım İbrahim Nasrâbâdî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin Sülemî, Ebû Ali Dekkâk ve Abdülkerim Kuşeyrî gibi sûfîlerin temsil ettiği Nişâbur mektebi olmuştur. Bunlardan birincisinde daha ziyade tevhid ve mârifet anlayışına, ikincisinde melâmet ve fütüvvet anlayışına ağırlık verildiği görülmektedir. Bağdat merkezli Irak’taki harekete “tasavvuf”, mensuplarına da “sûfî” denilirken, Nişâbur merkezli Horasan bölgesindeki harekete “melâmet”, mensuplarına da “melâmetî” deniliyordu. Sûfîler dindarlığın manevî esaslarına hassasiyetle bağlı kalmakla beraber âdâb, erkân, hırka gibi dış görünüşe ve semâa da önem veriyor, bu özellikleriyle toplumda ayrı bir zümre olarak farkediliyorlardı. Fütüvvet ehli melâmetîler ise halktan biri gibi görünmeyi tercih ettiklerinden kendilerini halktan farklı gösteren davranışlara, hırka ve semâ gibi kimliklerini belli eden şeylere kesinlikle karşı idiler. Riyâya düşmeden ihlâsı gerçekleştirmeyi hedeflediklerinden, sıradan bir mümin gibi yaşamayı esas almışlardı. Bağdat mektebinin görüşleri özellikle semâ ve devranla cehrî zikir uygulayan pek çok tarikat tarafından benimsenerek günümüze kadar getirildiği gibi, melâmetî anlayış da birçok tarikatta bir neşve olarak varlığını sürdürmüştür. Nişabur mektebi temsilcilerinden Ebû Hafs Haddâd (ö. 260 / 874) mesleği dolayısıyla “Haddâd” diye tanınmıştı. Kaynaklarda özellikle fütüvvet konusundaki fikirleriyle sûfîleri kendisine hayran bıraktığından söz edilmektedir. Ona göre fütüvvet fedakârlık, diğerkâmlık, nefse hâkimiyet ve tahammül gibi unsurlar ihtiva eder. Fütüvvetin laf değil iş ve faaliyetten ibaret olduğunun üzerinde ısrarla duran Haddâd fütüvveti “başkalarına insafla muamele etmek fakat onlardan insaf beklememektir” diye tanımlar. Ayırım gözetmeden herkese iyilik yapılmasını, insanlara kerem ve cömertlikle muamele edilmesini ve onların acılarına ortak olunmasını fütüvvetin gereği sayar. Hayatının büyük bir kısmını Nîşâbur’da geçiren Yahya b. Muâz Râzî (ö. 258 / 872) de fütüvvet ve civanmerdliği halktan hizmet beklemek değil halka hizmet etmek olarak değerlendirir. Nîşâbur mektebinin bir başka temsilcisi olan Hamdûn Kassâr (ö. 271/884) melamet hareketinin ilk temsilcisi kabul edilir. Hakikati korumayı fütüvvet olarak tanımlayan Hamdûn el-Kassâr’a göre bu yolun temsilcisi olan civanmerdin temel özelliği ihlâs ve tevazu sahibi olmak, nefsin istek ve arzularına karşı çıkmak ve hayattan kopmadan çalışıp çabalamaktır. Hamdûn Kassâr’ın düşünceleri ve yorumları kısa sürede Nîşâbur ve Horasan sınırlarını aşarak başka bölgelerde yaşayan sûfîleri etkilemiş ve Kassâriyye adında bir fırka oluşmuştur. Ebû Osman Hîrî (ö. 298 / 910) Nîşâbur’da tasavvufun yayılmasında öncülük eden büyük sûfîlerden, fütüvvet ve melâmet hareketinin de temsilcilerindendir. Kovulduğu halde Ebû Hafs’ın sohbetine katılmakta ısrar etmesi, başına kül dökülünce ateş dökülmedi diye şükretmesi, kendisini yemeğe davet eden bir kişinin onu denemek için üç defa kapıdan geri çevirmesi Ebû Osman’nın fütüvvet ve melâmet ehlinden olduğunu gösteren menkıbelerdir. Onun fütüvvet ve melâmet anlayışını kendi kusurunu bilip başkalarını suçlamamak, tamahkâr olmamak ve alçak gönüllülüğü elden bırakmamak oluşturmaktadır. Nîşâbur’un Nasrâbâd mahallesinde doğan Ebü’l- Kâsım İbrahim (ö. 367 / 978) Ebû Bekir Şiblî’nin müridlerindendir. Hadis ilmine özel ilgisi sebebiyle İran, Irak, Suriye ve Mısır’ı dolaştı. Uzun bir ayrılıktan sonra döndüğü Nîşâbur’da sohbet meclislerini oluşturarak görüşlerini yaymaya başladı. Vecd ve cezbe ehli sûfîler arasında sayılan Nasrâbâdî sırf Allah’ın rızâsını gözetmek maksadıyla dünya ve âhiretten yüz çevirmek ve bunlara tenezzül etmemek diye tanımladığı mürüvveti fütüvvetin şubesi olarak görür. Ona göre hakiki manada fetâ ve fütüvvet ehli, imanları uğruna mallarından, aile ve vatanlarından vazgeçen 291
Page 3:
Sahibi T.C. Gümrük ve Ticaret Bak
Page 6 and 7:
BAKAN Nurettin CANİKLİ BAKAN YARD
Page 11 and 12:
kısaltmalar AKÜ : Afyon Kocatepe
Page 14 and 15:
A h i l i k A n s i k l o p e d i s
Page 16 and 17:
Page 18 and 19:
Page 20 and 21:
Page 22 and 23:
Page 24 and 25:
Page 26 and 27:
Page 28 and 29:
Page 30 and 31:
Page 32 and 33:
Page 34 and 35:
Page 36 and 37:
Page 38:
Page 41 and 42:
Page 43 and 44:
Page 45 and 46:
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
Page 51 and 52:
Page 53 and 54:
Page 55 and 56:
Page 57 and 58:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
Page 114:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Page 161 and 162:
Page 163:
Page 167 and 168:
Page 169 and 170:
Page 171 and 172:
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179 and 180:
Page 181 and 182:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191 and 192:
Page 194 and 195:
Page 196:
Page 199 and 200:
Page 201 and 202:
Page 203:
Page 207 and 208:
Page 209 and 210:
Page 214 and 215:
Page 216 and 217:
Page 218 and 219:
Page 220 and 221:
Page 222 and 223:
Page 224 and 225:
Page 226 and 227:
Page 228 and 229:
Page 230 and 231:
Page 232 and 233:
Page 234 and 235:
Page 236 and 237:
Page 238 and 239:
Page 240 and 241: A h i l i k A n s i k l o p e d i s
Page 272: A h i l i k A n s i k l o p e d i s
Page 341 and 342:
Page 343 and 344:
Page 345 and 346:
Page 347 and 348:
Page 349 and 350:
Page 351 and 352:
Page 353:
Page 357 and 358:
Page 359 and 360:
I-X
Page 361 and 362:
Page 363:
Page 366 and 367:
Page 368 and 369:
Page 370 and 371:
Page 372 and 373:
Page 374 and 375:
Page 376 and 377:
Page 378 and 379:
Page 380 and 381:
Page 382 and 383:
Page 384 and 385:
Page 386 and 387:
Page 388 and 389:
Page 390 and 391:
Page 392 and 393:
Page 394 and 395:
Page 396 and 397:
Page 398 and 399:
Page 400 and 401:
Page 402 and 403:
Page 404 and 405:
Page 406 and 407:
Page 408 and 409:
Page 410 and 411:
Page 412 and 413:
Page 414 and 415:
Page 416 and 417:
Page 418 and 419:
Page 420 and 421:
Page 422 and 423:
Page 424 and 425:
Page 426 and 427:
Page 428 and 429:
Page 430 and 431:
Page 432 and 433:
Page 434 and 435:
Page 436 and 437:
Page 438:
Page 441:
show all

T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı