T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

A h i l i k
A n s i k l o p e d i s i
makbuz veriliyor. Alınan bu paranın büyük baş
hayvanların her biri için 25 Som (yaklaşık 1,25
Türk Lirası), küçük başlarda 15 Som olduğu
anlaşılıyor. Hayvan sahipleri, pazarda hayvanları
satılsa da satılmasa da giriş kapısından bu
parayı ödemek ve çıkarken makbuzlarını ibraz
etmek zorundaydılar. Pazarın bu şekilde işletilmesi,
Osmanlı döneminde uygulanan “iltizam”
ile bu iltizamı üzerine alan ve “mültezim” olarak
bilinen kimseleri hatırlatıyor. Buna benzer uygulamaların
günümüzde Anadolu’da devam ettiği
dikkati çekiyor.
KAYNAKÇA:
Ömer Lütfi Barkan, XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda
Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları, I, Kanunlar,
İstanbul 1943, s. 46, 48, 394; Suraiya Faroqhi, Osmanlı’da Kentler
ve Kentliler (trc. Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul 1993, s. 69-73;
İlhan Şahin, “Urban-Rural Relations in the Transition Period: The
Case of an Animal Bazaar in Kyrgyzstan”, The Post-Soviet States:
Two Decades of Transition & Transformation, eds. Ajay Patnaik
& Tulsiram, New Delhi 2012, s. 189-200; Mübahat S. Kütükoğlu,
“Narh” (Osmanlılar’da), DİA, XXXII, 390-391; Hikari Egawa-İlhan
Şahin, “From Bazaar to Town: The Emergence of Düzce”,
Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies, 3/1 (July 2009), s. 293-
309; İlhan Şahin, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler (Nomads in
the Ottoman Empire), İstanbul 2006, s. 72-72, 102-103; Sato Tsugitaka,
İslam Hayatı ve Teknoloji (Japonca), Tokyo 1999, s. 31-33;
C. A. Bayly, Rulers, Townsmen and Bazaars: North Indian Society
in the Age of British Expansion 1770-1870, New Delhi 2010; Tahsin
Özcan, “Pazar” (Osmanlı Dönemi), DİA, XXXIV, s. 206-209.
İlhan ŞAHİN
PEŞTAMAL KUŞANMA
(bk. ŞED BAĞLAMA)
PÎR
Sözlükte “ihtiyar, ak saçlı, tecrübeli kimse” anlamındaki
Farsça pîr kelimesi tasavvufta mürşid,
velî ve şeyh ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır.
Bu kullanıma göre pîr tasavvuf eğitimi alan
kimseye rehberlik yapan kişidir. Pîr kelimesi
tasavvufî manasıyla ilk defa III-IV. (IX-X.) yüzyıllarda
Horasan sûfîleri ve özellikle fütüvveti öne
çıkaran Nîşâbur melâmetîleri tarafından kullanılmaya
başlamıştır. IV. (X.) yüzyılın ilk yarısında
yaşayan Horasanlı sûfî Abdullah b. Muhammed
b. Münâzil kaynaklarda “pîr-i ehl-i melâmet, pîr-i
melâmetiyân” diye anılmaktadır. Horasan sûfîleri
arasında şeyh kelimesi V. (XI.) asırdan sonra
yaygınlık kazanmıştır. Farsça ilk tasavvuf klasiklerinden
Hücvîrî’nin Keşfü’l-mahcûb’unda ve
Muhammed b. Münevver’in Esrârü’t-tevhîd’inde
şeyh ve pîr kelimelerinin aynı anlamda ve birlikte
kullanıldığı görülmektedir (Nasrullah Pürcevâdî,
V, 892-893). Horasanlı sûfîler bulundukları
coğrafî bölgeye veya doğum yerlerine nisbet edilerek
“pîr” kelimesiyle birlikte anılmıştır. Meselâ
Ahmed Yesevî’ye “pîr-i Türkistan”, Menâzilü’ssâ’irîn
müellifi Hâce Abdullah Ensârî’ye “pîr-i
Herat”, Şeyh Nâsûr’a “pîr-i Gûhistân” lakabı verilmiştir.
Zâhirî anlamda pîr seyrü sülûkü tamamlayıp insanları
Hak yoluna irşad eden kimsedir (İsmâil
Rusûhî Ankaravî, s. 28). Bu kullanımıyla pîr
“tarikat şeyhi” anlamına gelir. Pîr mücerret bir
şahsiyet ya da manevî ve ilâhî bir ilke de olabilir.
Bu pîrin bâtınî manasıdır. Mevlana Celâleddin-i
Rumî, “Pîr senin aşkındır, saçı sakalı ak olan değil.
Pîr yüz binlerce ümitsizin elinden tutandır”
derken (Mesnevî, V, 278) kelimeyi hem bâtınî hem
zâhirî anlamıyla kullanmıştır. Pîrin delâlet ettiği
rehber olma, irşat etme anlamı varlığın iki temel
görünümü olan zâhir ve bâtında çeşitli varlık
sûretlerine bürünür. İlâhî fiillerin âlemde tasarrufta
bulunmasına mazhar oldukları, ulûhiyyetin
müşahede edilmesi ve bilinmesinde insanlara
mânen rehberlik yaptıkları için Cebrâil, akl-ı
faal, kutub, gavs ve Hızır’a da pîr denilmiştir.
Nitekim Hüseyin Vâiz-i Kâşifî Fütüvvetnâme-yi
Sultânî’de (s. 61) Hızır’ı Mûsâ’nın, Cebrâil’i Hz.
Peygamber’in pîri olarak tanıtmaktadır.
Meslek grupları, fütüvvet erbabı ve Ahi
teşkilâtında her esnaf zümresinin ilk manevî ustası
ve zanaatkârı vardır, bu kişiye o zanaatın pîri
denilir. Meselâ Hz. Âdem çiftçilerin, Nûh gemicilerin,
İdrîs terzilerin, Dâvud demirci ve zırhçıla-
201