T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
1WQPJ6Jax
1WQPJ6Jax
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
A h i l i k<br />
A n s i k l o p e d i s i<br />
42<br />
kadı tarafından halledilirdi. Esas itibariyle ehl-i<br />
örf kadının denetimi altındaydı. Ayrıca ilmiye sınıfına<br />
mensup müderris, müte<strong>ve</strong>lli <strong>ve</strong> diğer vakıf<br />
görevlileri ile vakıflardan yararlananların tayin <strong>ve</strong><br />
azilleri kadının arzı ile mümkün olurdu. Esnaf<br />
örgütlerinde çalışan şeyh, kethüda, ahi baba gibi<br />
görevliler de Kadının arzıyla atanırdı. Kadı’nın<br />
hükmünü ancak dîvân-ı hümâyûn bozabilirdi. Bu<br />
sebeple kadının <strong>ve</strong>rdiği kararı beğenmeyenler divana<br />
başvurabilirlerdi.<br />
Öte yandan kadı, bulunduğu şehrin belediye hizmetlerinin<br />
yürümesinden sorumlu en üst âmirdi.<br />
Ayrıca şehir kethüdası, çöpcübaşı, mimarbaşı,<br />
esnaf kethüdaları, pazarbaşı <strong>ve</strong> muhtesib gibi kişilerden<br />
müteşekkil bir çeşit belediye meclisinin<br />
başkanı idi. Esnafın sattığı her türlü ticarî mallara<br />
mevsimine göre muayyen bir fiyat <strong>ve</strong>rmek<br />
şeklinde tanımlanabilecek olan narh işleri de<br />
kadıya aitti. Askerî görevleri arasında ise avarız<br />
hanelerinin tespiti <strong>ve</strong> avarız bedellerinin toplanması,<br />
kürekçi bedelinin toplanması, nüzül <strong>ve</strong><br />
sürsat zahiresi adı altında ordunun iaşe işlerinin<br />
halledilmesi geliyordu. Kadı, diğer tekâlif-i divaniye<br />
denilen örfî <strong>ve</strong>rgilerin toplanmasına nezaret<br />
ederdi. Yine iltizam gibi bir takım malî meselelerin<br />
hallinde kadının rolü vardı. Kadının görev<br />
alanı bunlarla sınırlı değildi. Bulunduğu kazada<br />
asayişin temininden sorumluydu. Bunu subaşı <strong>ve</strong><br />
asesler vasıtasıyla yürütürdü. Kadı ayrıca bugünkü<br />
noterlerin işlevini de görmekte olup, her türlü<br />
tasdik işi ona aitti.<br />
Kadı’nın mahkeme işlerinde yardımcısı olan bir<br />
kısım memurlar mevcuttu. Bunların başında<br />
nâib geliyordu. Nâib, kadının bulunmadığı hallerde<br />
duruşmaları idare etmek, serbest dirlikler<br />
içerisinde yer almayan köylerdeki davaların yerinde<br />
görülmesi için olay mahalline gitmek gibi<br />
görevleri ifa ediyordu. Bundan başka kadıya yargı<br />
işlerinde yardımcı olan subaşı, muhzırbaşı ile<br />
emrinde muhzırlar, asesbaşı <strong>ve</strong> asesler, mukayyid<br />
gibi görevliler vardı. Ayrıca her duruşmada hazır<br />
bulunan <strong>ve</strong> kazanın doğruluğu <strong>ve</strong> dürüstlüğü<br />
ile tanınmış ileri gelenlerinden seçilmiş bir nevi<br />
tanık mevkiindeki şühûdü’l-hâl denilen bir heyet<br />
mevcuttu. Bazan birkaç kişi bazan da 20-30<br />
kişi olabilen şühûdü’l-hâl, kadının kararlarının<br />
kanuna uygun olup olmadığını takip ederlerdi.<br />
Çünkü kadılar, her ne kadar şer‘î <strong>ve</strong> örfî hukuku<br />
iyi bilirlerse de mahallî örf <strong>ve</strong> âdetlere yabancı<br />
olduklarından dolayı tereddüt ettikleri hususlar<br />
da olabilirdi. Böyle durumlarda şühûdü’l-hâl ile<br />
müşa<strong>ve</strong>re ettiği gibi, fıkhî meselelerde kaza müftüsünden<br />
<strong>ve</strong>ya şeyhülislamdan fetva isteyebilirdi.<br />
Bu durum kadının karar almasını kolaylaştırırdı.<br />
Gerçi kadı, devleti temsil ediyordu <strong>ve</strong> müftünün<br />
görüşüne uymak zorunda değildi. Ancak müftü<br />
bir mesele hakkında dinin görüşünü bildiriyordu<br />
ki, bu da kadı için meşruiyet kaynağı teşkil ediyordu.<br />
Kadı sadece şer‘î değil, örfî hususlarda da<br />
müftüden fetva sorabiliyordu.<br />
Kadının en önemli görevlerinden birisi de kaza<br />
ekonomisi ile doğrudan ilgili olmasıydı. Kadı,<br />
esnaf teşkilatının işleyişinde mühim role sahipti.<br />
Her esnaf grubunun kendi arasında oluşturduğu<br />
lonca denilen bir teşkilatı vardı. Loncanın altılar<br />
denilen altı kişilik ihtiyar ustalardan müteşekkil<br />
bir yönetim kurulu mevcuttu. Bunlara nizam ustaları<br />
da denirdi. Bu altı kişi, esnafın en yaşlı <strong>ve</strong><br />
en itibarlı ustaları arasından lonca üyesi ustalar<br />
tarafından seçilirdi. Altılar, kadıya <strong>ve</strong> muhtesibe<br />
karşı sorumlu idi.<br />
Her esnaf topluluğu, meslekî konularda tâbi<br />
bulunacağı özel kuralları kendisi kararlaştırır<br />
<strong>ve</strong> bunu yazılı olarak kadıya sunardı. İhtisab<br />
Kanunnâmesi denilen bu belgeyi kadı, şer‘î <strong>ve</strong><br />
örfî hukuka, göreneklere uygun olup olmadığına<br />
bakar <strong>ve</strong> incelemesini tamamladıktan sonra<br />
divana arz ederdi. Divanın tasdikinden sonra<br />
esnaf için bağlayıcı bir belge <strong>ve</strong> bir çeşit yönetmelik<br />
halini alırdı. Aynı loncada yer alacak ustaların<br />
çoğunluğuna ait iradeyi yansıtan ihtisab<br />
kanunnâmesinde ustalık, kalfalık gibi meslekî<br />
unvanların nasıl kazanılacağı, çıraklık <strong>ve</strong> kalfalık<br />
süreleri, çalışma şartları, üretilecek malın cinsi<br />
<strong>ve</strong> kalitesi, ham maddenin temin <strong>ve</strong> dağıtımı,<br />
dükkânların yeri, sayısı gibi konular yer alırdı.<br />
Zaman içerisinde değişmeler olursa yine aynı şekilde<br />
kadıya müracaat edilerek belge yenilenirdi.<br />
Kadı esnaf birlikleri arasındaki anlaşmazlıkları<br />
karara bağlar, kanun <strong>ve</strong> nizamlara aykırı hareket<br />
eden esnafı cezalandırırdı. Şehirdeki esnaf<br />
sayısının belirlenmesi de kadının görevleri arasındaydı.<br />
Üretilen malların standartlara uygun olup olmadığı<br />
<strong>ve</strong> kalitesi lonca yönetim kurulu mesabesindeki<br />
altılar tarafından kontrol edilirdi. Esnaf<br />
teşkilatı, kadının kontrolü altında faaliyet göstermekle<br />
beraber belli bir özerkliğe sahipti. Esnaf<br />
içinde ortaya çıkabilecek anlaşmazlıklar <strong>ve</strong> davalar<br />
teşkilat içinde halledilir, mahkemeye nadiren<br />
başvurulurdu. Lonca, üyesi olan esnafın her şeyi<br />
ile ilgilenirdi. İçki içip, tütün kullanmasına ka-
Change language