T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

A h i l i k
A n s i k l o p e d i s i
62
de kâhya biçiminde kullanılmıştır. Bu kelimenin
Türk devlet teşkilatına girişi XII. yüzyıldır. Ahilik’te
görülmesi ise XVI. yüzyıl sonlarına denk gelir. Bu
dönemden sonra kethüdalık, Ahi Baba’nın ardından
ikinci sırada yerini almıştır. Ancak bu durum
kethüdalığın, Ahi Babalık statüsünün değişik bir
ad altında yaşadığı anlamına gelmez. Ahi Babalık,
Ahi geleneklerinden doğmuş bağımsız bir kurumun
ahlakî, dinî ve siyasî liderliği olduğu halde,
kethüdalık yarı resmî bir memuriyettir. Ahi Babalıkla
ilgili görevler gelenek üzere belirlenmekte,
kethüdalık ise görev ve yetkilerini siyasî otoriteden
almaktadır. XVI. yüzyıl sonlarından itibaren ortaya
çıkan bu yeni statünün, Ahi birliklerince ne derece
benimsendiği anlaşılmamakla beraber, bu birliklerle
ilgili fermanların çoğunda yiğitbaşı ile birlikte,
kethüdadan da söz edilmektedir.
Kethüdaların başlıca görevleri, idarecisi olduğu esnaf
zümresini merkezî idareye karşı temsil etmek
ve idarenin emirlerini üyelerine bildirmek ve uygulanmasını
sağlamak, esnaf arasındaki anlaşmazlıkları
kadıya intikal etmeden çözmek, esnaflığa
girişte ve yükselişteki törenlerde bulunmak, mal ve
eşyaların narhlarını belirleyen heyetin toplantılarına
katılmak, haksız rekabete girilmesini önlemek
ve esnaf ve sanatkârlara gerekli ham maddeyi temin
ve tevzi etmek şeklinde özetlenebilir.
Kethüdalar, genelde bir yıllığına seçilirdi. Süresi
dolan kethüdanın yeniden seçilmesi de mümkün
olabilirdi. Kethüdalık çekişmelerinde kadıların oldukça
yetkili olduğu anlaşılmaktadır. İşinin fazlalığı
dolayısıyla esnaf kethüdasına yiğitbaşı, sancaktar,
bekçi, duacı gibi görevliler yardım ederdi.
KAYNAKÇA::
Muallim Cevdet, Zeyl ala fasl “al-ahiyya el- fityân et- Türkiyye” fi
er-rıhleti İbn Batuta, İstanbul 1932, s. 344; Halil İnalcık, “The Appointment
Procedure of a Guild Warden (Ketkhuda)”, Wiener Zeitschrift
für die Kunde des Morgenlandes, S. 76 (1986), s. 135-142; Osman
Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Ankara 1988,
s. 13, 62; Neşet Çağatay, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara 1989,
s. 127-134, 213; Tuncer Baykara, Osmanlı Taşra Teşkilatında XVIII.
Yüzyılda Görev ve Görevliler, Ankara 1990, s. 7-9; Musa Çadırcı,
Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları,
Ankara 1991, s. 38-39,41-44, 123-125; Sabahattin Güllülü, Ahi
Birlikleri, İstanbul 1992, s. 111; Mehmet Canatar, “Kethüda”, DİA,
XXV, Ankara 2002, s. 332-334.
Mehmet Ali HACIGÖKMEN
KEYKÂVUS b. İSKENDER
Değişik sanatlar hakkında bilgi bulunan Kâbusnâme
adlı kitabın yazarıdır. İran’ın kuzeyinde hüküm süren
Ziyârîler hanedanı (923-1042) emirlerinden
Keykâvus b. İskender’in hayatı hakkında kendisinin
kitabında verdiği sınırlı bilginin dışında bir şey
bilinmemektedir. Hanımı Gazneli Mahmud’un kızı
olduğundan sekiz yıl Sultan Mevdûd b. Mes’ûd’un
sarayında hükümdarın nedimi olarak bulunmuş ve
onunla Hint seferlerine katılmıştır. Hacca gidip döndükten
sonra da Şeddâdîler’den Ebü’l-Esvâr Şâvur
b. Fazl ile birlikte Anadolu’ya akınları yapmış; Sultan
Mevdûd’un 441 (1049) yılında ölümü üzerine
Ziyârî tahtına oturduysa da emirliğini Büyük Selçuklulara
tâbi olarak sürdürmüştür. 475 (1082-
1083) yılında altmış üç yaşında iken Kâbusnâme’yi
tamamladıktan birkaç yıl sonra vefat ettiği tahmin
edilmektedir.
KAYNAKÇA:
Keykâvus b. İskender, Kabûsnâme, (çev. Mercimek Ahmet), yay. Orhan
Şaik Gökyay), İstanbul 1974, s. I-XVIII; aynı yazar, Müntehab-ı
Kabûsnâme (yay. Saîd Nefîsî), Tahran 1320, s. 3-37; Edward Granwille
Browne, A literary history of Persia: from firdawsi to Sa’di, II,
Cambridge 1956, s. 276-287; Zebihullah Safâ, Tarîh-i edebiyat-ı der
İrân, 1339, II, s. 898-902; Meryem es-Sâdâtu Es‘adî, “Güftârhâ-yi
İktisâdî der Kâbûsnâme”, Ittılât-ı Siyâsi-yi İktisâd, S. 257-258(1387),
s. 122-129; Mehdi Ferhânî Müferid, “Siyâset, Târîh ve Edebiyyât
der Kâbûsnâme”, Târîh ve Temeddün-i İslâmî, S. 3(1385), s. 55-72;
Zeynep Korkmaz, ‘’Kabus-name ve Marzuban-name Çevirileri Kimindir?’’,
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara 1966, s.
267-278; Rıza Kurtuluş, “Keykâvus b. İskender”, DİA, XXV, Ankara
2002, s. 357.
Rıza KURTULUŞ
KIRAN AHİSİ TEKKESİ
(bk. AHİ KIRAN ZAVİYESİ)
KIRK
Başta Türk dünyası olmak üzere Orta Doğu ve
İran’da din ve inanç ritüelleri bağlamında yaygın
ve büyüleyici olarak kullanılan bir sayıdır. Kırk
sayısı ile ilgili Türk ve İslam dünyasında oldukça
zengin bir kültür ve geleneğin olduğu görülür. Bu
kültür ve gelenek Türk Ahi-fütüvvet geleneğine de
büyük ölçüde yansımıştır. Nitekim Necm-i Zerkûb
Fütüvvetnâmesi’nde, fütüvvet sahibinin kırk kötü
ahlaktan uzaklaşıp, kırk iyi ahlak ile müzeyyen olması
gerektiğini ifade ile bu özelliklerden bahseder.
Bu bağlamda ahlakî olgunluğun ancak kırk yılda
tamamlanabileceği ifadesini şu şekilde izah eder:
“Eğer kişi peygamberse, ona kırk yaşında peygamberlik
gelir, velî ise vilâyete ulaşır. Velî bu anlattığı-