T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

A h i l i k
A n s i k l o p e d i s i
Bu arada XVII. yüzyıldan sonra Sakız adasında dokunan
bir çeşit kemha ile Venedik’te üretilen kemhalar
ülkeye girmeye başlamış ve fiyat açısından daha ucuz
olan bu ürünler halk tarafından rağbet bulmuştur. II
Mahmud’un kıyafet reformundan sonra kaftan giyilmediğinden
bu kumaş varlıklı kişilerin konak ve saraylarında
döşemelik kumaş olarak kullanılmaya başlandı.
KAYNAKÇA:
BOA, MD, nr. 30, s.92, nr.58, s.66; nr. 119, s. 1314, MAD, nr.24, s. 420;
Bahaeddin Öğel, Türk Kültür Tarihine Giriş, V, Ankara 1991, s. 401-402;
Fikret Altay,”Türk Kumaşları”, Sanat Dünyamız, sy. 1, Mayıs 1974; Evliya
Çelebi Seyehatnamesi, II, (çev: Zuhuri Danışman), İstanbul 1969, s.
293; Özdemir Nutku, “17. Yüzyılda Saray Kumaşları”, Tarih ve Toplum,
Ekim 1985, s. 262-263; Fahri Dalsar, Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde
Bursa’da İpekçilik, İstanbul 1960, s. 29; İKM, nr.75, s. 93; İKM, nr. 92,
s. 80; İKM, nr. 152, s. 69; Zeki Tekin, “Kemhacı Esnafının 1242/1826
Tarihli Borçlanmaları Hakkında Bir Gözlem/Değerlendirme”, YYÜ Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 12, Van 2007, s. 50; Ümit Koç, “Klasik
Dönem Anadolu Sanayii Üzerine Bir Değerlendirme (1500-1605)”, Türkler,
X, s. 774; Hülya Tezcan, “Osmanlı Dokumacılığı”, Türkler, XII, s.
406; Ahmet Tabakoğlu,”Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi”, Türkler,
X, s. 678.
Zeki TEKİN
KERÂMÂT-I AHİ EVRAN
Fütüvvet ehli ve Anadolu’da Ahiliğin kurucusu olarak
kabul edilen Ahi Evran’nın efsanevî hayatından, faziletlerinden,
kerametlerinden ve cömertliğinden bahseden
mesnevidir. Türkçe ve manzum olarak aruzun
‘Fâilâtün fâilâtün fâilün’ kalıbıyla yazılan mesnevinin
tamamı 167 beyittir. Bir nüshası, Georg Jacob yazmaları
arasında Yahya b. Halilʼe ait bir Fütüvvetnâmeʼnin
65b-71b varakları arasında yer alan bu mesnevi, ilk
defa Franz Taeschner tarafından hocası Jacobʼun
izniyle Ein Mesnevi Gülschehris auf Achi Evran
(Kerâmât-ı Ahi Evran tâbe serâhû) adı altında yayımlandı.
Taeschner’in mesnevinin metnini yayımlarken
şöyle bir yol takip ettiği dikkati çekiyor. Önce Taeschner
tarafından yazılan mesnevi ile ilgili kısa bir önsöz
yer alıyor. Devamında yazma nüshadan hareketle
kitabın çift sayfasında mesnevinin Arap hurufatiyle
harekeli dizilmiş metni; bu sayfanın karşısına gelen
tek sayfada ise Almanca tercümesi ve yorumu veriliyor.
Almanca kısımda asıl metinde anlamı çözülemeyen
kelime veya ifadelerin (....) ile boş bırakıldığı dikkati
çekiyor. Bu bağlamda her sayfada 11 beyit var. En sonda
ise metinde geçen bazı kelimelerle ilgili açıklamalar
bulunuyor.
Taeschner, yazdığı kısa önsözde birkaç noktaya işaret
eder. Bunlardan biri, eserin yazarının XIII. yüzyılın
ikinci yarısı ile XIV. yüzyılın ilk yarısında yaşayan ve
Kırşehir’de yetişen Gülşehrî (ö. 717 / 1317’den sonra)
olduğudur. Diğeri, dil açısından eserin XIV. yüzyıla
ait olması ve Kırşehir’de yazılmasıdır. Diğer
işaret ettiği nokta, tarihî bir şahsiyet olmasına
rağmen kimliği zaman içinde efsanelere bürünen
ve kimlik tespiti giderek zorlaşan Ahi Evran ile
ilgili bu eserin, doğrudan onun yakın çevresinden
çıkmış olmasıdır. Bu bağlamda mesnevi,
konu itibariyle sair kaynaklar içinde Ahilikle ilgili
mümtaz bir yer işgal eder. Taeschner, kendi
ifadesiyle bu çalışması yetersiz kaldığı ve ayrıca
Raif Yelkenci mesnevinin daha doğru bir nüshasını
bulduğu için birinci kısımda eksik bıraktığı
kısımları tamamlayarak mesnevinin Gülschehris
Mesnevi auf Achi Evran, den Heiligen von Kırschehir
und Patron der türkischen Zünfte adı altında
ikinci yayımını yapmıştır.
Ahi Evran’ın ölümü üzerine kaleme alınan mesnevinin
muhtevasında, onun efsaneler içinde
kalan hayatı, özellikleri, kerametleri ve Ahilikle
ilgili bazı kurallar yer alır. Klasik tertibine uygun
bir şekilde besmeleyle başlayan eserde önce Hz.
Muhammed’den, akabinde ise Ahi Evran’dan övgüyle
bahsedilir. Bu bağlamda Taeschner’in bu
yayımının, hem Ahi Evran ve mesnevisi hakkında
yeni bazı araştırmaların ve yorumların yapılmasına
hem de mesnevinin Türkçeye transkribe
edilerek yayımlanmasına zemin hazırladığı dikkati
çekiyor. Bu araştırmalarda öne çıkan konuların
ise daha ziyade Ahi Evran’ın ölümü, ölüm
tarihinin tespiti ve mesnevinin yazarının Gülşehri
olup olmadığı gibi konular olduğu görülüyor.
KAYNAKÇA:
Fr. Taeschner, Ein Mesnevi Gülschehris auf Achi Evran (Kerâmât-ı
Ahi Evran tâbe serâhû), Glückstadt - Hamburg 1930; aynı yazar,
Gülschehris Mesnevi auf Achi Evran, den Heiligen von Kırschehir
und Patron der türkischen Zünfte, Wiesbaden 1955; Ahmet Kartal,
“Kerâmât-ı Ahi Evran Mesnevisi Üzerine Notlar”, Divan Edebiyatı
Araştırmaları Dergisi, sy. 02 (2009), s. 223-242; Hedda Reindl
Kiel, “Taeschner, Franz”, DİA, XXXIX, 368-369; Mikâil Bayram,
“Ahi Evren Kimdir?”, Türk Kültürü, XVI/191 (1978), s. 658-668;
Mikâil Bayram, “Ahi Evren’in Öldürülmesi ve Ölüm Tarihinin Tesbiti”,
Tarih Enstitüsü Dergisi, sy. 12 (1982), s. 521-540.
İlhan ŞAHİN
KETHÜDA
Esnaf teşkilatlarında Ahi Baba’dan sonra ikinci
sırada yetkili kişidir. Kethüda kelimesinin, eski
İran dili Pehleviceden günümüz Farsçasına geçtiği
ifade edilir. Türkçede hem bu şekilde hem
61