T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

A h i l i k
A n s i k l o p e d i s i
120
KAYNAKÇA:
Bahaeddin Muhammed Veled, Maârif: Mecmûa-i Mevâiz ve
Suhânân-i Sultânü’l-ulemâ Bahâuddin Muhammed bin Hüseyin-i
Hatîbî Belhî Meşhûr be-Bahâ-i Veled (yay. Bedîuzzaman
Fürûzanfer), I, Tahran 1352, s. 82; İbnü’l-esîr, el-Kâmil fi’t-târîh,
XII, Beyrut 1982 Leyden 1853, s. 268-269; Mevlânâ Celâleddin-i
Rûmî, Mesnevî (çev. Veled İzbudak), İstanbul 1988; aynı yazar,
Külliyyât-ı Şems yâ Dîvân-ı Kebîr (yay. Bediuzzaman Füruzanfer),
Tahran 1337; aynı yazar, Fîhi mâ Fîh (çev. Ahmed Avni Konuk,
yay. Selçuk Eraydın), İstanbul 1994, s. 89, 195; Sultan Veled,
İbtidânâme (trc. Abdülbâki Gölpınarlı), Ankara 1976; Feridûn-i
Sipehsâlâr, Risâle der Ahvâl-i Mevlânâ Celâleddin Mevlevî
(Risâle-i Sipehsâlâr) (yay. Said Nefîsî), Tahran 1325; Alâüddevle-i
Simnânî, Risâle-i İkbâliyye: Fevâyid-i Şeyh Alâüddevle Simnânî
(Opera Minora içinde, yay. W. M. Thackston), Harvard 1988, s.
235; Ahmed Eflâkî, Menâkıbü’l-ârifîn, I-II, (yay. Tahsin Yazıcı),
Ankara 1959-61; Muhyiddin Abdülkadir Kureşî, el-Cevâhiru’lmudiyye
fî tabakâti’l-Hanefiyye (yay. Abdülfettah Muhammed
Hulv), III, 1993, s. 343-346; Sahîh Ahmed Dede, Mecmûatü’ttevârîhi’l-Mevleviyye:
Mevlevîlerin Tarihi, (yay. Cem Zorlu),
İstanbul 2003, s. 118-200; Reynold Alleyne Nicholson, Mevlânâ
Celâleddin Rûmî, (çev. Ayten Lermioğlu), İstanbul t.y., s. 15-25;
Resuhi Baykara, “Mevlânâ’nın Türklüğü Meselesi”, Tarih Coğrafya
Dünyası, II/12 (1959), s. 433-434; Arthur John Arberry, “Jalâl
al-Dîn Rûmî”, Islamic Studies, I (1962), s. 89-105; Bedîuzzaman
Fürûzanfer, Mevlânâ Celâleddin (çev. Feridun Nafiz Uzluk), İstanbul
1963; Asaf Hâlet Çelebi, Mevlânâ ve Mevlevîlik, İstanbul 1957;
Seyyed Hossein Nasr, “Rûmî and the Sûfî Tradition”, The Scholar
and the Saint (ed. P. J. Chelkowski), New York 1975, s. 169-185;
Annemarie Schimmel, Rumi: Ich bin Wind und du bist Feuer, Köln
1986, aynı yazar, “Mewlânâ Rûmî: Yesterday, Today, and Tomorrow”,
Poetry and Mysticism in Islam: The Heritage of Rûmî (ed.
Amin Banani, R. Hovannisian, G. Sabagh), Cambridge 1994, s.
5-27; Eva de Vitray-Meyerovitch, Rûmî and Sufism (Fransızca’dan
İngilizce’ye çev. Simone Fattal), California 1987; Afzal Iqbal, The
Life and Work of Jalal-ud-din Rumi, İslamabad 1991; Şefik Can,
Mevlânâ Hayatı Şahsiyeti Fikirleri, İstanbul 1995; Mehmet Demirci,
Mevlânâ’dan Düşünceler, İzmir 1997,s. 23-59; William C.
Chittick, “Rumi and Wahdat al-Wujûd”, Poetry and Mysticism in
Islam: The Heritage of Rûmî (ed. Amin Banani, R. Hovannisian, G.
Sabagh), Cambridge 1994, s. 70-111; Imtiaz Ahmad, “The Place of
Rumi in Muslim Thought”, Encyclopaedic Survey of Islamic Culture,
(ed. Mohamed Taher), XII, New Delhi 1998, s. 45-56; Osman
Nuri Küçük, “Mevlânâ’nın Yöneticilerle İlişkileri ve Moğol Casusluğu
İddiâları I-II”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi,
XI (2003), s. 259-322; XII (2004), s. 173-195;
Reşat ÖNGÖREN
MEVLEVİ TEKKESİ
(bk. KALEMİ ZAVİYESİ)
MEVLEVİHANE
(bk. AHİ MUSA ZAVİYESİ)
MEVLİD
Ahilerin önemli günler ve gecelerde okudukları
kitaptır. Hz. Peygamber’in hayatını manzum
olarak kaleme alan Süleyman Çelebi (ö. 1422),
Vesîletü’n-Necat adlı Mevlid Kitabı’nı, Ulu Cami
imamlığı sırasında vuku bulan bir olaya çok üzüldüğü
için yazmıştır. Âlî’nin anlattığına göre, Acem
asıllı bir vaiz, vaazında Bakara suresinin 285.
ayetini, aynı surenin 253. ayetiyle karıştırarak
tefsir etmiş; peygamberlerin eşit olduğunu; bu
nedenle Hz. Muhammed’in diğerlerinden farksız
olduğunu söylemiştir. Süleyman Çelebi bu olaydan
etkilenerek Hz. Peygamber’in kendisinden
öncekilerden “efdal” olduğunu ispat etmek maksadıyla
eserini 812 /1409 yılında yazmıştır.
Süleyman Çelebi, Vesîletü’n-Necat adlı eserini
XV. yüzyıl Anadolu Türkçesi ile sade bir şekilde
mesnevî tarzında, “fâilâtün fâilâtün fâilâtün
fâilün” aruz vezniyle yazmıştır. O, Osmanlı toplumunda
bu konuda öncülük yapmıştır. Bunun
için Âlî, Süleyman Çelebi’den önce Osmanlı
Devleti’nde şiire önem verilmediğini, Süleyman
Çelebi’den sonra manzum eserlerin değerinin
anlaşıldığını; Süleyman Çelebi’nin dedesi
Şeyh Mahmud’un da şair olduğunu, ancak şiirlerini
yazmadığını, bu nedenle şöhret bulmadığına
işaret etmektedir. Latifî ise Anadolu’da
Mevlûd-ı Nebevî’yi konu alan ilk eserin Süleyman
Çelebi’nin kitabı olduğunu vurgulamaktadır. Fuat
Köprülü de Latifî’ninkine benzer şekilde görüş
beyan ederek maddi bir kaygı taşımaksızın samimi
bir havada yazıldığını söylediği Vesîletü’n-
Necat’ın Osmanlı Devleti’nde yazılmış ilk manzum
Siyer Kitabı olduğuna dikkat çekmektedir.
Süleyman Çelebi, manzum Mevlid Kitabı’nı yazarak
bu sahada bir çığır açmış; ondan sonra onlarca
Mevlid Kitabı yazılmış; ancak hiçbiri halk
tarafından onunki kadar samimi bulunmamış,
dolayısıyla tutulmamıştır. Latifî, yüz kadar Mevlid
Kitabı görüp incelediğini, ancak hiçbirinde
ondaki sözü, hali, şevk ve harareti görmediğini,
bu nedenle bunun dışında hiç birinin makbûl ve
meşhûr olmadığını söylemektedir. Cumhuriyet
döneminde de durumun değişmediği, hatta onun
eserinin kutsal bir hüviyet kazandığı söylenebilir.
Mevlid bilimsel olarak Ahmet Ateş, Faruk K. Timurtaş
ve Necla Pekolcay tarafından yayımlanmıştır.
Özellikle Pekolcay’ın çalışması önemlidir.
O, Mevlid’i dil ve edebiyat yönünden incelemiş,
yeni tespit edilen nüshaları da göz önüne alarak
edisyon kritiğini yapmış ve yeniden yayımlamıştır.
Mevlid, daha yazıldığı tarihlerden başlamak üzere
Osmanlı Devleti’nde bestelenmiştir. Anadolu
ve Balkanlar başta olmak üzere Osmanlı ülkesinde
mübarek gün ve gecelerde ibadet anlayışı
içinde okutulmuştur. Ahiler, özellikle 10 Muhar-