T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

A h i l i k
A n s i k l o p e d i s i
192
ma olan bu eser, XVII. yüzyılda İstanbul piyasasında
hem Osmanlı toprakları hem de diğer ülke
mahsul ve mamulü olan pek çok ürünün adı,
menşei, fiatı ve coğrafî dağılımı için önemli bir
kaynak özelliğini gösterir.
İlhan ŞAHİN
OTTOMAN CRAFTSMEN AND
THEIR GUILDS
Burçak Evren tarafından kaleme alınan bu eser
(İstanbul 1999), 370 sayfadan oluşan bu eser, Ali
Otoman tarafından Osmanlı Esnafı adı altında
Türkçeye tercüme edilerek yayınlandı (İstanbul
1999).
Osmanlı Devleti’nde esnaf terimi, eşsiz yeteneklere
sahip el sanatı ustalarından sokak satıcılarına,
hakkâklardan ciğercilere dek uzanan geniş
kapsamlı ve o denli çeşitlilik gösteren bir alanı
kapsıyordu. Bu farklı mesleklerin ortak paydası,
lonca ve gediklerdi. Loncalar bir anlamda, dönemin
merkezi otoritesi karşısında kendi haklarını
koruyan sivil örgütlerdi. Kökeni tarikatlara daha
geniş anlamda dine ve dinsel merasimlere dayanan
lonca sisteminde hiyerarşi, sistem içinde
seçilmiş ve sembol kişiler tarafından temsil ediliyordu.
Çırak ve kalfa çıkarma, esnaf arasındaki
sorunları çözme, cezalandırma ve ödüllendirme,
merkezi otoriteden meslekî taleplerde bulunma
loncaların yetki alanına giriyordu.
Gedik ise bir çeşit tekel ya da sınırlamalar bütünüydü.
Dükkân açmak ya da kapatmak ya da her
hangi yerde bir şey satmak tümüyle gedik yöntemine
bağlı olarak yapılırdı. Gedik sahibinin bu
yetkileri ölümünden sonra mirasçılarına geçmesi
gibi bir devamlılık da gösteriyordu. Özellikle XVI.
yüzyılda esnaf loncaları, gedikleri ve bunların denetimi
çok gelişmiş durumdaydı. Loncalarda biraz
ödüllendirmenin özendiriciliğinden yararlanmak,
biraz da örgütlenme bilincini pekiştirmek
amacıyla bir dizi dinsel içerikli tören yapılırdı.
Örneğin çırak ya da kalfa çıkarmak bunların en ilginciydi.
Bu törenlerde dinselliğin öne çıkarılması,
esnafı manevî baskı altına alarak dürüstlüğe
davet anlamına gelirdi. Bu araştırmada yalnızca
esnafın çeşitliliği ortaya konulmak istenmiştir.
Örneğin bugün tümüyle unutulmuş olan el sanatlarının
en görkemlisi olan lülecilik ile çok kısa
bir süre icra edilip tarih sahnesinden silinen kol
gücüne dayalı sedyecilik bir arada işlenmiştir.
Kitabın bir özelliği, görsel malzemenin nicelik ve
nitelik açısından zenginliğinden gelmektedir.
Osmanlı Devleti’nde esnaf sözcüğünün, sanatçılardan
zanaatkârlara kadar uzanan çok geniş bir
kapsamı vardı. Hizmet veren, üreten, yaratan,
emeğiyle geçinen herkes esnaftı. “Dua taneleri”
tespihleri yapan ustalar, “Aşk ateşi söndürür”
diye bağırarak sokaklarda yalınayak şifa dağıtan
sebilciler, lüleciler, tulumbacılar ve hamallar,
Burçak Evren’in kaleminden büyüteç altına alınarak
inceleniyor.
H. Mustafa ERAVCI