T.C Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ​

A h i l i k
A n s i k l o p e d i s i
zikrinin yapılış şekli de bazı Sühreverdî şeyhleri
tarafından şu şekilde tarif edilmiştir: Müridin
başı kalbi üzerine eğik bir vaziyette iken zikre
“Lâ” sözüyle başlar ve başını hızlı bir şekilde sol
omuzuna doğru kaldırır. Baş sol omuz üzerinde
iken kelime-i tevhidin “Lâ ilâhe” kısmı bitmiş
olur. Ara vermeden başını tekrar hızlıca kalbine
doğru indirir ve tam kalbi üzerine geldiğinde
vurgulu bir şekilde “İllallâh” der. Bu arada kalbinden
Allah’ın dışındaki her şeyi atmaya niyet
eder. Kelime-i tevhîd kalbine nakşoluncaya kadar
farz ve sünnet namazlar dışında gün boyu bu
zikirle meşgul olur. Ayrıca namazlardan sonra
ve gece ve gündüzün belli vakitlerinde okunacak
duâlar, Hicrî takvim usulüne göre her aya mahsus
zikirler ve duâlar vardır. Özellikle Hindistan’daki
Sühreverdiyye mensuplarının genellikle
sabah namazından sonra Allah’ın doksan dokuz
ismi ile Hz. Peygamber’in (a.s.) doksan dokuz
ismini okumaları söz konusudur. Şehâbeddin
es-Sühreverdî’nin vefatından sonra her ölüm yıl
dönümünde onu yâd etmek için “urs ihtifali” yapılmaktadır.
KAYNAKÇA:
Takıyyüddin Abdurrahman Vâsıtî, Tiryâku’l-muhibbîn fî tabakâti
hırkati’l-meşâyihi’l-ârifîn (Kitâbu tabakâti hırkati’s-sûfiyye), Kahire
1305, s. 49, 58-61; İbnü’l-Fuvatî, el-Havâdisü’l-câmia ve’ttecâribü’n-nâfia
fi’l-mieti’s-sâbia (yay. Mehdî en-Necm), Beyrut
2003, s. 72, 231; İbn Battûta, Tuhfetü’n-nüzzâr, I, 221-222; II, 451-
452, 544-545; Cüneyd-i Şîrâzî, Şeddü’l-izâr (yay. Muhammed-i
Kazvînî-Abbas İkbal), Tahran 1328 hş., s. 176, 236, 352-353, 392,
394-395, 415, 419, 444, 461-462; İbnü’l-Mülakkın, Tabakâtü’levliyâ
(yay. Nûreddin Şerîbe), Beyrut 1986, s. 262-265, 494-495,
497-499, 504, 506, 509; Molla Abdurrahman Câmî, Nefehâtü’lüns
min hazarâti’l-kuds, s. 417-418, 472-475, 480-482, 504, 588;
Cemâleddin Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye, Süleymaniye Ktp., Halet
Efendi, nr. 281, vr. 129b-132a; Murtazâ Zebîdî, İkdü’l-cevheri’ssemîn,
Yazma fotokopi, İSAM Kütüphanesi, s. 41-42, 61, 68-69,
75, 87; aynı yazar, İthâfü’l-asfiyâ, Yazma fotokopi, İSAM Kütüphanesi,
s. 202, 206-209, 244; Rızâ Kulı Han Hidâyet, Tezkire-i
Riyâzü’l-ârifîn, Tahran 1305 hş., s. 65; Kemâleddin Harîrîzâde,
Tibyanu vesâili’l-hakâik fî beyâni selâsili’t-tarâik, Süleymaniye
Kütüphanesi, İbrahim Efendi, nr. 430, I, 108b-109a; II, 148b-160a;
III, 264a-b; Lois Rinn, Marabouts et Khouan, Adolphe Jourdan
1884, s. 202-210; Hocazâde Ahmed Hilmî, Hadîkatü’l-evliyâ’dan
Silsile-i Meşâyih-i Sühreverdiyye ve Kübreviyye, İstanbul 1318 h.,
s. 4-34; Hüseyin Vassâf, Sefîne (haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz),
İstanbul 2006, I, 143, 283-288, 311; Haliq Ahmad Nizami, Some
Aspects of Religion and Politics in India During The Thirteenth
Century, Delhi 1978, s. 177-178, 220-229; J. Spencer Trimingham,
The Sufi Orders in Islam, Oxford 1971, s. 14, 20, 22, 29,
32-37, 39, 64-66, 233; Saiyid Athar Abbas Rizvi, A History of
Sufism in India, New Delhi 1986, I, 190-226; a.mlf., “Jaunpûr”,
DİA, XXIII, 578; Gulam Server Lâhûrî, Hazînetü’l-asfiyâ, (trc. M.
Zahîrüddin Batî), II, Lahor 1994; Abdülhak Muhaddis Dihlevî,
Ahbâru’l-ahyâr (trc. Sübhan Mahmud-Muhammed Fâdıl), Delhi
1994; Kameru’l-Hudâ, Şihâbeddin Ömer Sühreverdî Hayatı
Eserleri Tarikatı (çev. Tahir Uluç), İstanbul 2004; Reşat Öngören,
Tarihte bir Aydın Tarikatı Zeynîler, İstanbul 2003; aynı yazar,
“Necîbüddin b. Büzgaş”, DİA, XXXII, İstanbul 2006, s. 489-490.
Reşat ÖNGÖREN
SÜLEMÎ, MUHAMMED b.
HÜSEYİN
(ö. 412 / 1021)
İlk Fütüvvetnâme yazarı olarak bilinen Sülemî,
Horasan’ın Nîşâbur şehrinde 325 (937) yılında
doğdu. Annesinin mensup olduğu kabilenin
nisbesiyle Sülemî diye tanınır. Yetişme çağında
babasını kaybeden Sülemî’yi Nîşâbur’un âlim ve
sûfîlerinden dedesi İbn Nüceyd himayesine aldı.
Servet sahibi olan İbn Nüceyd vefat ettiğinde servetinin
önemli bir kısmı Sülemî’ye kaldı. Sülemî
bu sayede geçim sıkıntısı çekmediği gibi zengin
bir kütüphane kurdu. Başta dedesi olmak üzere
dönemin tanınmış âlimlerinden hadis ve fıkıh
okudu.
Tasavvufun yanı sıra zâhirî ilimleri de iyi bilen
Sülemî, bir yandan sûfîler ve tasavvuf hakkında
eserler yazarken öte yandan Nîşâbur’daki
zâviyesinde irşad faaliyetini sürdürdü. Sohbetine
katılan ve ondan hırka giyenler arasında
Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr, Abdülkerim el-Kuşeyrî,
Ebû Nuaym el-İsfahânî gibi ünlü mutasavvıflar
vardır. Sülemî 3 Şubat 412’de (12 Kasım 1021)
Nîşâbur’da vefat etti.
Yaşadığı dönemde ilim ve devlet adamları tarafından
takdir edilen Sülemî’nin 100’ü aşkın eseri
bulunmaktadır. Eserlerinin bir kısmı zâhid ve
sûfîlerin hayatına, bir kısmı da sohbet, melâmet,
fütüvvet gibi tasavvufî konulara ve zümrelere aittir.
Ancak kitaplarının çoğu günümüze ulaşmamıştır.
Sülemî fütüvvet konusunda eser yazan ilk müelliftir.
Kitâbü’l-fütüvve adını taşıyan bu eserinde
fütüvvetle ilgili âdâb, ahlâk ve özellikleri genişçe
ele alır. Sülemî fütüvveti, “Âdem gibi özür
dilemek, Nuh gibi iyi, İbrahim gibi vefalı, İsmail
gibi sabırlı, Davud gibi cömert, Hz. Muhammed
gibi merhametli, Ebû Bekir gibi hamiyetli, Ömer
gibi adaletli, Osman gibi hayâlı, Ali gibi bilgili
olmaktır” şeklinde tarif eder. Ona göre fütüvvet,
bir kimsenin, başkalarının hak ve menfaatlerini
kendi hak ve menfaatinden üstün tutması, başkalarına
katlanması, hatalarını görmezden gelmesi,
özür dilemeyi gerektirecek davranışlardan
sakınması, kendini aşağılarda, başkalarını ise
yükseklerde görmesi, sözünde durması, sadakat
göstermesi, olduğundan başka türlü görünmemesi,
kendini başkalarından üstün saymamasıdır.
Güzel ahlâk, terbiye ve nezaketi ifade eden
bu vasıflar aynı zamanda bir sûfîde bulunması
gereken özelliklerdir.
245